Krew w czasach kryzysu. Kiedy potrzeba jej więcej, dawców jest mniej

Zespół badaczy z australijskiej organizacji Red Cross Lifeblood i University of the Sunshine Coast opublikował w The Lancet Planetary Health pierwszą globalną analizę wpływu zmian klimatu na wszystkie etapy łańcucha dostaw krwi - od stanu zdrowia dawców po transport i przechowywanie. Jak wskazują autorzy, ekstremalne zjawiska pogodowe, takie jak powodzie, fale upałów czy cyklony tropikalne, mogą ograniczyć możliwość oddawania krwi, zakłócać jej przechowywanie i transport, a także zwiększać zapotrzebowanie na transfuzje.

Dr Elvina Viennet, jedna z autorek badania, wskazuje: "Krew ma krótki okres przydatności. Powodzie i pożary nie tylko uniemożliwiają ludziom oddawanie krwi, ale mogą też uszkadzać centra poboru i przerywać łańcuch chłodniczy potrzebny do jej bezpiecznego przechowywania".

Zmiany klimatu mogą jednocześnie ograniczać dostępność dawców i zwiększać zapotrzebowanie na krew. Rosnące temperatury sprzyjają rozprzestrzenianiu się chorób przenoszonych przez komary, takich jak denga, wirus Zachodniego Nilu, malaria czy japońskie zapalenie mózgu - wszystkie te infekcje mogą być przenoszone przez transfuzje. To oznacza konieczność wykluczania zakażonych dawców lub wzmacniania procedur testowania, co z kolei prowadzi do większej liczby odrzuconych próbek i mniejszej dostępności krwi.

Dodatkowo upały mogą negatywnie wpływać na parametry fizjologiczne dawców - odwodnienie, wzrost ciśnienia czy obniżony poziom hemoglobiny skutkują częstszymi dyskwalifikacjami. Do tego dochodzą czynniki psychologiczne, jak tzw. "lęk klimatyczny", który może zniechęcać do udziału w akcjach krwiodawstwa. Także zmiany w diecie, jak popularność diety wegańskiej czy fleksitariańskiej, mogą prowadzić do niedoborów żelaza u dawców, a tym samym zwiększać ryzyko odrzucenia ich próbek.

W lutym 2025 roku cyklon tropikalny Alfred doprowadził do odwołania 3,5 tysiąca wizyt dawców i zamknięcia 22 centrów krwiodawstwa na wybrzeżu Queenslandu i w Nowej Południowej Walii. "To pierwszy raz, gdy wydarzenie pogodowe miało tak bezpośredni i poważny wpływ na dostępność krwi w Australii" - komentowała dr Viennet.

Jak wykazało badanie, ekstremalne zjawiska pogodowe mogą zakłócać wszystkie etapy łańcucha dostaw krwi. Pobór - poprzez zniszczenie ośrodków krwiodawstwa, ewakuacje, brak dostępu do czystej wody, uszkodzenia infrastruktury i przerwy w dostawie prądu. Transport, bo katastrofy klimatyczne oznaczają zniszczone drogi i mosty, opóźnienia logistyczne, i brak chłodzenia krwi podczas przewozu. Testowanie i przetwarzanie - awarie urządzeń laboratoryjnych i lodówek, braki kadrowe spowodowane stresem lub ewakuacją. Oraz dystrybucję, co przekłada się na opóźnienia w dostarczaniu krwi do szpitali, problemy z komunikacją i magazynowaniem.

Naukowcy podkreślają, że problem nie dotyczy tylko Australii. W Europie już dziś obserwuje się wzrost liczby przypadków dengi i wirusa Zachodniego Nilu. Wraz ze wzrostem poziomu mórz i częstotliwością powodzi, potrzebne są strategie międzynarodowe i regionalne - w tym współpraca między bankami krwi i tworzenie rezerw strategicznych.

Jak ujęła to prof. Helen Faddy: "Zmiany klimatu nie tylko utrudniają oddawanie krwi, ale też znacząco zwiększają zapotrzebowanie na nią. Jeśli nie przygotujemy się na te zmiany, ryzykujemy poważnymi niedoborami, gdy będą one najbardziej potrzebne".