Klastry energii i spółdzielnie energetyczne. "Moglibyśmy być liderem na energetycznej mapie Europy"

Polska powinna rozwijać odnawialne źródła energii. Nie tylko z powodu narastających konfliktów i ich wpływu na ceny paliw oraz gazu, ale też ze względów środowiskowych i konieczności osiągnięcia niezależności energetycznej. Jak wynika z ankiety, przeprowadzonej w lipcu 2022 r. przez Instytut Badań Rynkowych i Społecznych (IBRIS) i Rzeczpospolitą, 79,8% Polaków uważa, że w związku z kryzysem energetycznym Polska powinna rozwijać odnawialne źródła energii: zwłaszcza farmy wiatrowe i słoneczne.

Rosnące poparcie przyczynia się także do powstania nowych możliwości finansowania i realizowania inwestycji związanych z odnawialnymi źródłami energii. Również takich, w których mogą brać udział - i czerpać korzyści - nie tylko duże firmy, ale i prosumenci, instytucje naukowe, czy mali przedsiębiorcy.

Klastry energii wspierają rozwój energetyki rozproszonej i mają zapewniać lokalne bezpieczeństwo energetyczne, efektywność ekonomiczną oraz neutralny wpływ na środowisko. Jakie jeszcze są zalety klastrów energii?

"Energetyka odnawialna i rozproszona wytwarzana w ramach działania klastrów to najtańsza opcja energetyczna dla społeczeństw lokalnych, dla gmin i powiatów, która może być w dużym stopniu niezależna od całego naszego systemu krajowego" - mówi Interii Tomasz Drzał, Dyrektor Zarządzający Krajowej Izby Klastrów Energii i OZE. .

Obecnie w Polsce aktywnie działa ok. 60 podmiotów, a eksperci przewidują wzrost zainteresowania tą formą energetyki rozproszonej. Największa ilość klastrów znajduje się obecnie na Dolnym Śląsku. W ostatnim czasie powstały i rozwijają się obiekty w Polkowicach, Jaworze, Legnicy, Wałbrzychu i Głogowie. Inne powstają w miastach takich jak Rzeszów, Tychy, Gliwice, Łęczna, Radom i Płock.

"W ciągu najbliższych 10 lat, w Polsce, powstanie 300 okręgów autonomicznych energetycznie, opartych na formule klastrowej. Założeniem jest, aby klastry odpowiadały za zarządzanie lokalną energetyką i w ten sposób odciążyły operatorów sieci dystrybucyjnej i przesyłowej. Powinny one wziąć na siebie rozbudowę infrastruktury niskiego napięcia z zastosowaniem technologii smart grid" - dodaje Tomasz Drzał.

Pamiętać należy, że klastry energii nie skupiają swej działalności jedynie na produkcji i obrocie energią. Wszyscy ich członkowie mają dostęp do innowacji oraz najnowszych technologii.

---

Niewątpliwą zaletą powstawania lokalnych klastrów energii w naszym kraju jest też brak konieczności przesyłu energii z odległych miejsc. Zmniejszają się wówczas koszty przesyłu. Jakiego przełomu potrzebujemy w Polsce, aby rozwijać sektor klastrów energii?

Całe środowisko związane z energetyką odnawialną, od dwóch lat, czeka na przeprocedowanie nowelizacji ustawy o OZE, czyli projektu UC99, za który odpowiada Ministerstwo Klimatu i Środowiska. Jeżeli prawo nadążyłoby za praktyką, bez wątpienia moglibyśmy być liderem na energetycznej mapie Europy, a nie outsiderem.

---

Spółdzielnia energetyczna to w założeniu wspólnota, która wytwarza na własny użytek energię, ciepło lub biogaz pochodzące ze źródeł odnawialnych. Instalacje są podłączone do sieci elektroenergetycznej (o napięciu znamionowym niższym niż 110 kV), dystrybucyjnej gazowej, lub ciepłowniczej.

Definicje spółdzielni energetycznych zawarto w rozumieniu ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze lub ustawy z dnia 4 października 2019 r. Co ważne, takie spółdzielnie mogą powstawać na obszarze gminy wiejskiej lub miejsko-wiejskiej. 

Spółdzielnie energetyczne cieszą się popularnością na zachodzie Europy, m.in. w Niemczech, ale w Polsce wciąż brakuje korzystnych warunków, a potrzeba zmian regulacyjnych.

Jak wygląda rozwój spółdzielni energetycznych w Polsce? Zrobiło się o nich głośniej w 2019 r. za sprawą zmian ustawy o odnawialnych źródłach energii oraz niektórych innych ustaw. Ale mimo słusznej inicjatywy, spółdzielnie nie cieszyły się zainteresowaniem na wsiach i wśród rolników. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi zwróciło na to uwagę i postanowiło zmienić dotychczasowe przepisy, aby zachęcić do ich tworzenia.

W najbliższym czasie propozycje legislacyjne będą konsultowane z Ministerstwem Klimatu i Środowiska.

W listopadzie 2022 r. powstał zespół ekspertów, który ma za zadanie zidentyfikować bariery rozwoju spółdzielczości energetycznej, a następnie opracować propozycje konkretnych zmian legislacyjnych w tym obszarze. Przygotowany projekt zmian prawnych dot. spółdzielni energetycznych obejmuje kilka zmian, m.in.: doprecyzowanie definicji legalnej spółdzielni energetycznej, zmianę obszaru działania spółdzielni energetycznej, doprecyzowanie zasad rozliczeń pomiędzy spółdzielnią energetyczną a sprzedawcą, wprowadzenie ułatwień dla przyłączania nowych źródeł OZE i inne.

Pierwsza spółdzielnia energetyczna w Polsce - Eisall - mieści się w Raszynie. 

Korzyści z wdrożenia spółdzielni energetycznych w Polsce obejmowałyby: zysk członków spółdzielni (dzięki dystrybucji i handlowi energii elektreycznej), decentralizację systemu energetycznego, zjednoczenie mieszkańców i członków wspólnoty.

Coraz większe poparcie społeczne dla rozwoju OZE, a głównie fotowoltaiki przyczynia się także do powstania nowych możliwości jej finansowania. W Europie Zachodniej już od jakiegoś czasu z sukcesem korzysta się z modelu crowdfundingu. Przykładem może być np. francuska firma Urbasolar, która w 2021 r. zebrała na projekt fotowoltaiczny aż 7,5 mln euro w ramach 25 akcji crowdfundingowych.

Crowdfunding ma szansę znaleźć zastosowanie także w Polsce. Wymaga to jednak wyboru odpowiedniej formy prawnej dla podmiotu, który zrealizuje inwestycję i będzie nią zarządzać, a jednocześnie umożliwi zebranie kapitału do realizacji inwestycji spośród zainteresowanych uczestników. To może być złożony proces, ale nie niemożliwy do przeprowadzenia.

Crowdfunding to zbiórka i działanie, w którym pomysłodawca przedsięwzięcia gospodarczego zwraca się publicznie do szerokiego grona adresatów z propozycją przystąpienia do planowanej inwestycji w roli wspólników. 

Crowdfunding udziałowy może być stosowany w projektach biznesowych takich jak np. postawienie farmy PV. W efekcie uczestnicy - w zamian za udzielone wsparcie finansowe - mogą otrzymać np. prawo uczestnictwa w spółce, co wiąże się też z perspektywą udziału w jej zyskach. Z kolei udział w crowdfundingu nieudziałowym wynagradza uczestników np. nagrodami rzeczowymi bądź usługami lub po prostu podarowaniem produktu, którego wytworzenie było możliwe dzięki prowadzonej zbiórce.