Czy przez upały grożą nam problemy z prądem? ​Co to jest blackout?

Światło gaśnie. Przestają działać stacjonarne komputery, telewizory, lodówki. A to tylko początek problemów. Klimatyzacja przestaje chłodzić, alarmy się wyłączają, sieć komórkowa wyłącza się z akcji, a z kranów przestaje płynąć woda. Wystarczy większa awaria, a współczesna cywilizacja, żyjąca wyłącznie dzięki elektryczności, włącza pauzę. 

Blackouty to w Polsce na razie rzadkość, ale eksperci przestrzegają: zagrożenie nagłymi wyłączeniami prądu rośnie, a wpływ na nie mają zarówno starzejące się elektrownie, jak i linie przesyłowe, czy zmiany klimatyczne. Czym jednak właściwie jest blackout, co może być jego przyczyną i jak radzić sobie, gdy wszystkie udogodnienia współczesnej techniki przestają działać?

Blackout to poważna i niespodziewana awaria sieci energetycznej, na której skutek na dużym obszarze znika napięcie. Najczęściej na dłuższy czas. Przyczyny powstania i przebieg blackoutu mogą przebiegać różnie w różnych przypadkach. Blackouty powodują poważne utrudnienia w funkcjonowaniu całych obszarów, bo elektryczność jest niezbędna do świadczenia podstawowych usług, takich jak transport, zaopatrzenie w żywność, towary i paliwa, łączność czy opieka zdrowotna. 

Termin "blackout" zwykle odnosi się do przerw w dostawach energii na dużą skalę, ponieważ mniejsze przerwy spowodowane np. awariami transformatora są często nazywane po prostu "zanikami zasilania". Awarie przychodzą bez ostrzeżenia, trwają przez nieokreślony czas i są zwykle spowodowane katastrofalną awarią sprzętu lub niesprzyjającą pogodą. 

Nieco inne znaczenie ma termin "rolling blackout", czyli "toczący się blackout". To bardziej kontrolowany proces, w którym energia na konkretnych obszarach jest tymczasowo odcinana celowo, aby złagodzić obciążenie przeciążonej sieci energetycznej. W założeniu odcięcie energii w sposób kontrolowany na ściśle określonym obszarze ma zapobiegać załamaniu systemu, wskutek którego energii mogłaby zostać pozbawiona o wiele większa liczba ludzi. Zazwyczaj zakłady energetyczne informują o takich środkach z wyprzedzeniem, choć zazwyczaj bardzo krótkim.

Pokrewnym blackoutowi zjawiskiem jest "brownout". Nie wiąże się on z całkowitym zanikiem dostaw energii, ale z ich ograniczeniem. Brownout to zamierzony lub niezamierzony spadek napięcia w systemie zasilania elektrycznego. Obniżenie napięcia może być skutkiem przerwania sieci elektrycznej lub może być działaniem celowym, mającym na celu zmniejszenia obciążenia i zapobieżenia przerwie w zasilaniu. Różne typy urządzeń elektrycznych reagują na brownout w różny sposób. Niektóre urządzenia przestają działać, podcxzas gdy inne pracują zupełnie normalnie. 

W większości przypadków, dostawcy energii celowo wytwarzają brownout, aby zapobiec całkowitej awarii systemu. Zazwyczaj zakład energetyczny zmniejsza napięcie systemu o 10-25 proc., zwykle na krótki czas. Redukcja ta ma zazwyczaj minimalny wpływ na systemy grzewcze i oświetleniowe, z których większość może działać niezawodnie przez krótkie okresy przy nieoptymalnym napięciu, ale czuły sprzęt elektroniczny, np. komputery, może nie być w stanie działać.

Istnieje wiele przyczyn przerw w dostawie prądu. Najczęstsze powody mają związek z pogodą, błędem człowieka i przeciążeniem sieci.

• Ekstremalne warunki pogodowe: silny wiatr łamie drzewa, które niszczą linie przesyłowe, a spowodowane przez śnieg i deszcz powodzie mogą uszkodzić podstacje i inną infrastrukturę. Susze mogą powodować problemy z zaopatrzeniem elektrowni w wodę, a fale upałów i mrozów zwiększają zapotrzebowanie na energię, co może doprowadzić do przeciążenia sieci. 
• Wypadki i awarie systemów na dużą skalę: takie jak awarie oprogramowania, awarie komponentów, pożary, wybuchy i podstawowe błędy ludzkie.
• Ataki na infrastrukturę: podstacje mogą zostać uszkodzone przez wandali lub złodziei próbujących ukraść miedź, mogą być też celem umyślnych ataków czy sabotażu. 
• Pogoda kosmiczna: Zjawiska słoneczne, takie jak burze geomagnetyczne czy rozbłyski słoneczne i meteory, mogą mieć wpływ na infrastrukturę elektryczną.
• Cyberataki: nowoczesne sieci energetyczne są zazwyczaj sterowane przez złożone systemy komputerowe. Są przez to potencjalnym celem cyberataków, które mogą prowadzić do wyłączenia zasilania. 

Często przyczyna jest więcej, niż jedna. Przeciążony przez zwiększone zapotrzebowanie na prąd do klimatyzacji system jest bardziej podatny na awarię niż system, który pracuje w normalnych warunkach. Awaria zasilania w jednym obszarze może też wywoływać przeciążenia w kolejnych, które muszą poradzić sobie ze zwiększonym zapotrzebowaniem na prąd. 

1965 - w listopadzie wielka awaria spowodowała wyłączenie prądu w sporej części północno-wschodnich USA i wschodniej Kanady. Przez 13 godzin elektryczności pozbawionych było 30 mln ludzi, w tym mieszkańcy Nowego Jorku, Bostonu czy Toronto.

1999 -  około 97 milionów ludzi w południowej i południowo-wschodniej Brazylii nagle znalazło się w zupełnych ciemnościach. Piorun uderzył w podstację elektryczną w Sao Paulo. Incydent wywołał reakcję łańcuchową, która doprowadziła do zamknięcia Itaipu, jednej z największych elektrowni wodnych na świecie. Zaciemnienie, które trwało pięć godzin, sparaliżowało Sao Paulo i Rio de Janeiro, dwa największe miasta Brazylii. W metrze w Rio utknęło około 60 tys. pasażerów. Aby zapobiec grabieżom i napadom, w Rio rozmieszczono 1200 funkcjonariuszy żandarmerii wojskowej.

2003 - przewrócone przez burzę drzewo zerwało linię energetyczną dostarczającą do Włoch prąd ze Szwajcarii. Niemal 57 mln Włochów straciło zasilanie. Zatrzymało się 110 pociągów przewożących ponad 30 tys. pasażerów. 

2008 - O 3:30 w nocy Szczecin doświadczył największej awarii energetycznej, jaka nawiedziła Polskę po Drugiej wojnie światowej. Do awarii doszło na linii energetycznej Krajnik-Glinki. Spora część miasta była pozbawiona energii do godziny 18. Wiele firm zawiesiło pracę, uczniowie nie mięli zajęć. Zamknięto było większość sklepów, na ulicach nie jeździły tramwaje i nie działała sygnalizacja świetlna. Pojawiły się tez problemy z łącznością komórkową. 

2012 - dwa największe blackouty w historii wydarzył się w Indiach w odstępie dwóch dni. Niezwykle gorące lato spowodowało gwałtowny wzrost zapotrzebowania na prąd, niezbędny do zasilania klimatyzacji, ale i pomp doprowadzających wodę na pola ryżowe. 30 lipca 2012 r. bezpieczniki na jednej z głównych linii przesłyłowych wyłączyły ją z sieci. Moc popłynęła pozostałymi liniami, co doprowadziło do efektu domina. 400 mln ludzi straciło prąd. Już dzień później ten rekord został pobity. Stacja przekaźnikowa w pobliżu Taj Mahal przestała działać, co doprowadziło do odłączenia od sieci kilku elektrowni. W sumie kraj stracił 38 proc. swoich mocy wytwórczych. Elektryczność przestała płynąć do 22 z 28 stanów, pozbawiając prądu 620 mln ludzi, czyli około 9 proc. całej populacji świata. 

2015 - atak hakerski na elektrownie i stacje przekaźnikowe na południowym zachodzie Ukrainy pozbawił zasilania ponad pół miliona ludzi. To pierwszy blackout wywołany cyberatakiem. Kolejny, na mniejszą skalę, nastąpił w Kijowie dwa lata później. 

Długotrwały blackout może mieć poważne konsekwencje dla niemal wszystkich aspektów naszego życia. Może zakłócić łączność, spowodować problemy z transportem i dostawami wody. Bez zasilania część sklepów może nie być w stanie obsługiwać klientów. Działać nie będą także stacje benzynowe czy bankomaty. Długotrwały brak zasilania może sprawić, że żywność przechowywana w lodówkach czy zamrażarkach zacznie się psuć. Możliwe są też problemy z ogrzewaniem lub klimatyzacją.

Aby przetrwać przerwę w zasilaniu bez większych problemów, warto się do niej przygotować. Dobrze mieć przy sobie gotówkę wystarczającą na przeżycie doby lub dwóch. Warto też wyrobić sobie nawyk tankowania samochodu na długo przed tym, jak wskazówka poziomu paliwa zacznie zbliżać się do zera, aby w razie przerwy w zasilaniu móc w dalszym ciągu korzystać z auta. 

Tuż po wyłączeniu prądu, warto wykonać kilka kroków. 

- Odłącz urządzenia elektryczne. Po ponownym włączeniu zasilania początkowe przepięcie może je uszkodzić, zwłaszcza jeśli nie są podłączone do urządzenia przeciwprzepięciowego. Szczególnie wrażliwa jest elektronika taka jak komputery czy telewizory. 

- Dowiedz się, co się dzieje. Czy przerwa w dostawie prądu wpływa na twoich sąsiadów, twoją okolicę, czy tylko ciebie? To pomoże ustalić skalę problemu. 

- Włącz radio na baterie i sprawdzaj media społecznościowe, by ustalić, kiedy możesz spodziewać się ponownego włączenia zasilania.

- Jeśli to możliwe, zrób zapasy wody na wypadek problemów z jej dostawą. 

- Oszczędzaj baterię telefonu. Awaria zasilania to nie czas na marnowanie baterii na granie w gry lub przeglądanie sieci.

- Chroń się przed chłodem lub upałem. Awaria zasilania może wpłynąć na ogrzewanie lub klimatyzację. Jeśli jest zimno, ubierz się cieplej. Jeśli jest niebezpiecznie gorąco, udaj się w chłodne miejsce. 

- Żywność w zamrażarce powinna być bezpieczna przez co najmniej 24 godziny od wyłączenia zasilania. W lodówce przez co najmniej cztery godziny. Pamiętaj, żeby nie otwierać ich niepotrzebnie. Jeśli przewidujesz dłuższą przerwę, zacznij najpierw jeść łatwo psujące się produkty z lodówki, aby się nie zmarnowały.