Sekretarz zdrowia USA promuje teorię spiskową. "Niebezpieczne i szkodliwe"

Teoria "chemtrails" (od ang. chemical trails) głosi, że smugi pozostawiane przez samoloty to nie tylko kondensacja pary wodnej, ale ślad celowego rozpylania chemikaliów - rzekomo w celu kontroli populacji, klimatu, zdrowia publicznego lub umysłów obywateli. Jej początki sięgają lat 90., kiedy anonimowe listy do redakcji i pierwsze wpisy na forach internetowych zaczęły sugerować istnienie "tajnych programów opryskowych".

Od tamtego czasu chemtrails pozostają jedną z najtrwalszych teorii spiskowych w amerykańskim internecie. Były już łączone z programem HAARP (który sam jest przedmiotem całej serii teorii spiskowych), szczepionkami, 5G i pandemią COVID-19.

Wszystkie duże agencje naukowe i meteorologiczne - od NASA po NOAA - wielokrotnie wyjaśniały, że smugi kondensacyjne powstają naturalnie w wyniku schładzania pary wodnej w spalinach silników odrzutowych.

Nie ma żadnych dowodów na istnienie programów chemtrails. To zjawisko fizyczne, nie spisek

---

W maju i czerwcu 2025 r. temat chemtrails powrócił na nagłówki największych mediów. Powodem była seria wypowiedzi Roberta F. Kennedy'ego Jr.-a, który od początku roku pełni funkcję sekretarza zdrowia w administracji amerykańskiej. Kennedy w opublikowanym na TikToku nagraniu mówi: "Obywatele mają prawo wiedzieć, co jest rozpylane nad ich głowami. To nie jest teoria spiskowa, to obserwacja".

Nagranie szybko rozprzestrzeniło się w mediach społecznościowych - zdobyło miliony wyświetleń na wszystkich głównych serwisach, od TikToka po Instagram. Kennedy powoływał się w nim na "setki zgłoszeń od Amerykanów" i sugerował, że instytucje publiczne "nie odpowiadają na pytania". Nie przedstawił jednak żadnych danych ani dokumentów potwierdzających tezy o rozpylaniu jakichkolwiek substancji.

Eksperci ds. zdrowia publicznego zareagowali natychmiast. "To bezprecedensowa sytuacja, w której urzędujący sekretarz zdrowia promuje teorię całkowicie sprzeczną z naukowym konsensusem" - oceniła dr Joan Donovan z Harvardu w rozmowie z The Guardian. "To nie tylko szkodliwe, to niebezpieczne dla zdrowia publicznego".

Wypowiedzi Kennedy'ego zbiegły się z falą projektów legislacyjnych w kilku stanach. Jak informuje The Guardian, co najmniej trzy stany - Teksas, Tennessee i Alabama - złożyły propozycje ustaw zakazujących "rozpylania atmosferycznych aerozoli bez zgody lokalnych społeczności". W uzasadnieniach cytowane są filmy z mediów społecznościowych i relacje obywateli.

Royal Aeronautical Society już w 2023 r. opublikowało obszerny raport wyjaśniający fizykę powstawania smug kondensacyjnych i obalający twierdzenia o chemtrails. "Smugi to kondensat pary wodnej z silników. Nie ma tam żadnych substancji chemicznych dodawanych celowo" - podkreślają autorzy.

Smugi kondensacyjne, czyli tzw. contrails (od ang. condensation trails), powstają, gdy gorące spaliny silników odrzutowych zawierające parę wodną i drobiny cząstek (np. siarki) mieszają się z zimnym, suchym powietrzem na dużych wysokościach, zazwyczaj powyżej 8 kilometrów. Gdy para wodna ulega gwałtownemu ochłodzeniu, kondensuje się i zamarza, tworząc mikroskopijne kryształki lodu widoczne jako cienka, biała smuga za samolotem. Warunki atmosferyczne, takie jak temperatura, wilgotność i obecność innych cząstek w powietrzu, decydują o tym, jak długo smuga się utrzymuje i jaki ma kształt.

Mimo tych danych temat zdobywa coraz większą popularność. CNN przypomina, że chemtrails funkcjonują jako "teoria matka", pod którą można podpiąć inne lęki: związane z pandemią, szczepieniami, zmianą klimatu czy technologią. BBC zauważa, że #chemtrails to jeden z najczęściej powracających hashtagów w środowiskach antysystemowych.

Obecność RFK Jr. na stanowisku sekretarza zdrowia daje jego wypowiedziom instytucjonalną legitymizację - nawet jeśli nie są one oficjalnym stanowiskiem rządu USA. "Dla wielu ludzi to wystarczy: jeśli sekretarz zdrowia mówi o chemtrails, to znaczy, że coś musi być na rzeczy" - komentuje prof. Whitney Phillips z University of Oregon w rozmowie z The Guardian.

Działacze ruchów antynaukowych zyskali nowy argument. Posty cytujące Kennedy'ego krążą po zamkniętych grupach na Facebooku i Telegramie. Często zestawiane są z fragmentami filmów lotniczych czy ujęciami nieba z podbitym kontrastem, które mają "dowodzić", że coś jest rozpraszane celowo.

"To idealne połączenie - wysoki urzędnik, prosty komunikat, efektowny obraz. Nie trzeba niczego udowadniać, wystarczy zasugerować" - pisze Marianna Spring, dziennikarka BBC zajmująca się dezinformacją.

RFK Jr. nie jest nowicjuszem w świecie kontrowersyjnych tez. Od lat związany z organizacją Children's Health Defense, promuje treści antyszczepionkowe i antyfarmaceutyczne. Teraz jednak jego głos zyskał nową rangę - głos urzędnika federalnego, odpowiedzialnego za zdrowie publiczne.

"Promowanie teorii chemtrails z tego poziomu to nie tylko dezinformacja, to zagrożenie dla zaufania do instytucji zdrowia publicznego" - ostrzega prof. Minnis w rozmowie z France24.

Choć Biały Dom nie odniósł się bezpośrednio do jego wypowiedzi, w komunikacie rzecznika administracji podkreślono, że "stanowisko rządu USA w sprawie smug kondensacyjnych jest oparte na dowodach naukowych i pozostaje niezmienne".

Teoria chemtrails pozostaje odporna na dane, raporty i edukację. Jak zauważa CNN, dla wielu jej zwolenników to nie dowody się liczą, lecz poczucie ujawniania celowo ukrywanej prawdy. Kiedy jednak te tezy powtarza członek rządu odpowiedzialny za zdrowie milionów obywateli - stawką staje się coś więcej niż tylko debata.

"To moment, w którym smugi na niebie przestają być zjawiskiem meteorologicznym, a stają się symbolem wojny informacyjnej" - podsumowuje The Guardian.