Woda na Ziemi. Gdzie najbardziej jej brakuje?

Woda słodka stanowi zaledwie 3 proc. wszystkich wód na Ziemi. Ale z nich aż 68 proc. jest uwięziona w pokrywie lodowej i lodowcach, a 31 proc. pod ziemią. Woda powierzchniowa to zalewie 0,3 proc. wody słodkiej, z której 87 proc. jest w jeziorach, 11 proc. w bagnach, a 2 proc. w rzekach.

Według Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) najwięcej wody pitnej mają (w kolejności malejącej): Brazylia, Rosja, Kanada, Indonezja, Chiny, Kolumbia, Stany Zjednoczone, Peru, Indie.

W Brazylii woda pitna jest zapewniona przez Amazonkę oraz położenie w strefie równikowej i związane z tym opady. Rosja z kolei jest w rankingu przede wszystkim ze względu na jezioro Bajkał - najgłębsze jezioro na świecie. Nie oznacza to, że w tych krajach dostęp do wody pitnej jest zapewniony w nadmiarze. Doskonale świadczy o tym przykład Sao Paulo, gdzie biedna ludność cierpi na niedobór wody przez brak sieci wodociągowej.

Jezioro Bajkał również jest zagrożone. W 2015 roku zanotowano największe od wielu lat obniżenie się poziomu lustra wody. A planowana budowa zbiorników na głównej rzece Selenga, może również stanowić problem.

Ilość dostępnej wody jest zróżnicowana geograficznie. Na obszarze równikowym, gdzie występują deszcze zenitalne, ilość wody jest wystarczająco duża, aby zapewnić bujny rozwój roślinności i umożliwić rozwój wielu gatunków zwierząt.

W strefie umiarkowanej ilość wody również jest optymalna. Przenosząc się w wyższe szerokości geograficzne, gdzie spada średnia roczna temperatura, coraz częściej występuje pod postacią śniegu lub lodu (wieczna zmarzlina, lodowce).

Największe deficyty występują na obszarze zwrotników, gdzie występują pustynie. Tam często spotkamy koryta rzek okresowych lub epizodycznych, tzw. wadi (uedy), które prowadzą wodę tylko podczas opadów. Wtedy też pojawiają się rośliny, których okres wegetacji jest ekstremalnie krótki.

Mówiąc o braku wody, często myślimy o Afryce i pustyni. Ale jest tu jeden obszar, który od wielu lat zmaga się z pustynnieniem. To Sahel - region na południe od Sahary. Biegnie przez całą szerokość Afryki od Senegalu, przez Mauretanię, Mali, Niger, Czad, Sudan po Erytreę.

Zwiększenie ilości bydła, które żywiło się umacniającą glebą, skąpą roślinnością i surowe warunki klimatyczne doprowadziły do rozszerzania się Sahary na południe. Dlaczego więc nomadzi nie mogli się przenieść z wypadem na południe, gdzie jest więcej wody? Przez choroby przenoszone przez komary i śmiertelne dla bydła.

Aby powstrzymać ten proces, zaproponowano projekt o nazwie "Wielki Zielony Mur" (ang. Great Green Wall). Jego celem jest zasadzenie na całej długości roślinności, która zatrzyma przesuwanie się pustyni. Oprócz tego edukowani są rolnicy, dzięki czemu mogą uprawiać ziemię, chroniąc jednocześnie delikatne środowisko.

Rolnictwo wymaga użycia znacznych zasobów wody. A jeśli założymy uprawę wyjątkowo wodochłonnej bawełny na pustyni? Szalony pomysł? Nie dla władz radzieckich, które postanowiły, że ogromne plantacje zostaną założone na terenach socjalistycznych republik Kazachstanu, Turkmenistanu i Uzbekistanu.

Wodę z rzek zasilających jezioro - Amu-darii i Syr-darii przekierowano do nawadniania pól. To działanie, wraz z dużym parowaniem i wsiąkaniem części wody, doprowadziło do zaniku jednego z największych zbiorników śródlądowych, pozostałości po dawnym Oceanie Tetydy.

Podobny los spotkało jezioro Czad. Chociaż w jego historii zmiany objętości się zdarzały, to od lat 80., kiedy władze Czadu, Kamerunu, Nigerii i Nigru, w ramach modernizacji rolnictwa rozpoczęły budowę kanałów irygacyjnych.

Ilość dostępnej wody to nie wszystko. Liczy się także jej wykorzystanie. Coraz częściej spotykanym terminem jest stres wodny, który oznacza, że nie ma wystarczającej ilości wody pitnej, aby zaspokoić zapotrzebowanie. Uwzględnia nie tylko dostępne zasoby, odpowiedzialne za jej dostępność w przyszłości czy gospodarkę wodną kraju.

Dlatego Indie, choć wymieniane są w rankingach jako kraj z dużymi zasobami wody, to pod względem stresu wodnego również są w czołówkach rankingów. Wśród krajów, w których ilość wody jest dużym problemem, wymienia się także: Liban, Pakistan, Afganistan,  Syria, Turcja, Burkina Faso, Niger, Nepal, Irak czy Sudan.

Jednym z rozwiązań, które stosują lub planują niektóre państwa, jest budowa zapór w celu zwiększenia retencji wody. Jednak ogromne koszty środowiskowe i finansowe sprawiają, że nie jest to najlepsze rozwiązanie. Nieco łatwiejsza w zastosowaniu może być mała retencja, która polega na gromadzeniu wody w niewielkich zbiornikach, spowalnianie przepływu, a jednocześnie zachowanie naturalnego krajobrazu.

Można również ograniczyć straty wody poprzez zacienianie pól czy nawadnianie kropelkowe w godzinach pomijających wysokie temperatury a tym samym duże parowanie.

Chiny z kolei stosują transfer wody przez budowę kolejnych kanałów. Dzięki temu chcą dostarczyć wodę do północnej części kraju, gdzie występują największe deficyty.