Żyto
Żyto (Secale L.) to gatunek rośliny z rodziny wiechlinowatych, uprawiany głównie jako zboże. Jest to jedna z najważniejszych roślin zbożowych, uprawiana na całym świecie, szczególnie w chłodniejszych klimatach Europy, Azji i Ameryki Północnej.
Żyto - najważniejsze informacje
Co to jest żyto?
Żyto to rodzaj roślin jednorocznych lub dwuletnich z rodziny wiechlinowatych obejmujący 9 gatunków zbóż. Dziko rosną one na obszarze Azji Środkowej. Preferują klimat umiarkowany. Mają niskie wymagania cieplne i wodne. Dobrze znoszą słabej jakości glebę i jej kwaśny odczyn.
Największa koncentracja upraw żyta znajduje się w:
- południowej i południowo-wschodniej Europie,
- w zachodniej Azji na terenie, którego wschodnią granicę wyznaczają zachodnie Himalaje i region Sinciang w Chinach;
- w północnej i południowej Afryce.
Jak wygląda żyto?
Trawy żyta są kępowe, bez pędów nadziemnych (rozłogów). Źdźbła przeważnie wniesione na wprost. System korzeniowy silnie rozwinięty sięgający nawet do 2,5 m. Łączna długość korzeni z rozwiniętymi włośnikami dochodzi nawet do 10 tys. km. Liście żyta są płasko rozpostarte, w pączku ciasno zwinięte.
Kwiaty żyta są zebrane w złożony, czterokanciasty kłos. Kwiatostan stanowią charakterystyczne dla traw kłoski osadzone na osi kłosa pojedynczo. Są one okryte od zewnątrz dwiema zaostrzonymi i zaopatrzonymi w wyraźny kil plewami. Plewka dolna wyrastająca u nasady kwiatu ma długą i szorstką ość.
Owocem żyta są nieoplewione ziarniaki. Te suche, niepękające, jednonasienne niełupki mają kształt podłużny. Są lekko bocznie spłaszczone. Cechują się podłużnym wgłębieniem i owłosionym wierzchołkiem. Mają barwę szarozieloną.
Popularne odmiany żyta
W obrębie rodzaju żyto wyróżnia się gatunki takie jak:
- żyto zwyczajne — to najczęściej uprawiany gatunek żyta. Obejmuje wiele odmian ozimych i nieco mniej jarych. Wśród popularnych wariantów wymienia się: Abago, Bojko, Rolfutter, SM Fobos, Adar, Agrikolo, Brandie, Dańkowskie Amber, Hegro;
- żyto krzyca (świętojańskie) — roślina wieloletnia rosnąca dziko w klimacie śródziemnomorskim. Jest polecana do uprawy w gospodarstwach ekologicznych, np. w celu produkcji paszy. Cechuje się wysoką odpornością na choroby grzybowe.
Żyto należy do zbóż niewrażliwych na niskie temperatury, susze i niedobór pierwiastków. Największym zagrożeniem są dla niego choroby takie jak rdza brunatna i fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła.
Ciekawostki o życie
- W przeszłości żyto rosnące pomiędzy innymi zbożami uznawano za chwast.
- Najlepszym przedplonem dla żyta są rośliny bobowate (np. groch zwyczajny, bób, ciecierzyca pospolita, soja, łubin wąskolistny), owies i ziemniaki uprawiane na oborniku.
- Kiełkowanie żyta odbywa się już w temperaturze powyżej 1°C.
- Żyto uznaje się za najbardziej wytrzymałe na niskie temperatury spośród wszystkich zbóż ozimych. W czasie spoczynku zimowego znosi mrozy nawet do -30°C.
- Ziarno żyta stanowi ważny składnik wyrobów piekarniczych i paszy dla zwierząt.
- Pod kątem składu żyto jest zbliżone do pszenicy, zawiera jednak dość dużą ilość substancji, które mogą wpływać negatywnie na kondycję zwierząt (np. poprzez zmniejszanie pobierania pokarmu lub wywoływanie zaburzeń metabolicznych).
- Otręby żytnie uznaje się za pożywną paszę ze względu na wysoką zawartość białka.
- Obecność skrobi w życie sprawiła, że zboże to od wielu lat wykorzystuje się jako surowiec do produkcji alkoholu etylowego. Z 10 kg ziarna można uzyskać ok. 3,5 etanolu, który następnie wykorzystuje się w czasie produkcji napojów wysokoprocentowych, kosmetyków, perfum czy paliw.
- Żyto stanowi cenne źródło substancji odżywczych. Zawiera błonnik, składniki mineralne (m.in. potas, wapń, cynk, mangan) oraz witaminy z grupy B (witaminę B1, B3 i kwas foliowy).
- Żyto dostarcza fitoestrogeny — naturalne związki o budowie chemicznej zbliżonej do żeńskich estrogenów produkowanych przez jajniki. Wykazują one właściwości antyoksydacyjne i mogą działać estrogennie.
