Słonecznik
Słonecznik (Helianthus) to rodzaj roślin należący do rodziny astrowatych. Nazwa pochodzi od greckich słów "helios" (słońce) i "anthos" (kwiat), co odnosi się do charakterystycznego wyglądu rośliny. W Polsce słonecznik najczęściej kojarzony jest ze słonecznikiem zwyczajnym (Helianthus annuus), który jest popularną rośliną uprawną.
Słonecznik - najważniejsze informacje
Słonecznik to rodzaj jednorocznych roślin lub bylin z rodziny astrowatych, do którego należy ok. 70 gatunków. Występują one obecnie na całym świecie (poza strefą równikową).
Wywodzą się z obszaru Ameryki Północnej i północnej części Andów. Preferują suche lub wilgotne podłoże na obszarze prerii czy formacji zaroślowych. Dobrze rozwijają się również w środowisku leśnym.
Jak wygląda słonecznik?
Słonecznik to rodzaj obejmujący rośliny i byliny, których łodygi są grube, sztywne i wyprostowane, często drewniejące i pokryte włoskami, rzadziej płożące i podnoszące. Osiągają od kilku cm do ok. 2-3 m. Ich ogonkowe lub siedzące szorstkie liście przyjmują kształt jajowaty bądź lancetowaty. Ulistnienie słoneczników jest zwykle naprzeciwległe (dwuszeregowe).
Kwiaty rosną pojedynczo na szczycie pędu i pozostają zebrane w koszyczki. Ich wielkość u dziko występujących gatunków wynosi od 5 mm do 5 cm, a u uprawianych — nawet do 30 cm. Kwiaty języczkowate. Przeważnie mają barwę żółtą, rzadziej czerwoną. Kwiaty rurkowate są żółte, brązowe, purpurowe bądź czerwone.
Popularne odmiany słonecznika
Rodzaj słonecznik obejmuje wiele gatunków roślin, które występują niemal na całym świecie. Do najbardziej znanych należą:
- słonecznik bulwiasty (topinambur) to roślina sprowadzona do Europy z Ameryki Północnej w XVII wieku. Jej bulwy dostarczają inulinę (naturalny prebiotyk pomocny w zachowaniu prawidłowej mikroflory bakteryjnej jelit). W Polsce topinambur uznaje się za gatunek inwazyjny;
- słonecznik olbrzymi to stosunkowo rzadko uprawiana roślina osiągająca wysokość do 3,5 m. W Ameryce Północnej rośnie dziko na podmokłych łąkach i bagnach;
- słonecznik wierzbolistny pochodzi z Ameryki Północnej, gdzie rośnie na obszarach o wysokim nawilgoceniu, np. na bagnach lub przy niektórych drogach. Osiąga wysokość do 3 m;
- słonecznik zwyczajny to roślina pochodząca z Ameryki Północnej, która jest obecnie uprawiana m.in. w Europie i Azji w celach spożywczych, paszowych i dekoracyjnych. Jej nasiona są spożywane w formie nieprzetworzonej lub jako olej spożywczy. Resztki pozostałe po procesie tłoczenia często dodaje się do zwierzęcych pasz.
Zagrożeniem dla upraw słonecznika są szkodniki, chwasty i choroby. Niebezpieczne dla roślin są zwłaszcza szara pleśń, zgnilizna twardzikowa czy czarna plamistość. Negatywny wpływ na plantację mają też gąsienice uszkadzające liście oraz ptaki wydziobujące nasiona. W celu minimalizacji skutków tych zagrożeń w uprawie stosuje się biologiczne i chemiczne środki ochrony roślin.
Ciekawostki o słoneczniku
- W Polsce występuje 9 gatunków słonecznika. Kilka z nich (m.in. słonecznik bulwiasty i słonecznik jaskrawy) zostało z sukcesem introdukowanych. Kolejne (np. słonecznik zwyczajny) występują wyłącznie w uprawie.
- Do liderów produkcji ziaren słonecznika należy Ukraina, Rosja i Argentyna.
- W Polsce słonecznik rośnie najczęściej w przydomowych ogródkach. Duże plantacje tej rośliny są rzadko spotykane ze względu na niesprzyjające warunki klimatyczne i glebowe.
- Produkty słonecznikowe dostępne na polskim rynku najczęściej pochodzą z importu.
- Wyciąg ze słonecznika bulwiastego ma właściwości odkażające i przeciwgrzybicze, dzięki czemu doskonale spisuje się jako składnik kosmetyków.
- Słonecznik-rekordzista osiągnął wysokość 917 cm.
- Spożywanie nasion słonecznika może mieć pozytywny wpływ na zdrowie. Dostarczają one witaminy A, E i C, flawonoidy oraz kwasy fenolowe. Dużo mówi się o ich potencjale antyoksydacyjnym oraz regulującym ciśnienie krwi, poziom cholesterolu i cukru.
- W religii chrześcijańskiej słonecznik symbolizuje miłość do Boga i modlitwę.
- Liście i bulwy topinamburu wykorzystywano na terenie Polski w tradycyjnej medycynie m.in. jako naturalny środek przeciwbólowy.
