Mak
Mak (Papaver L.) to rodzaj jednorocznych, dwuletnich lub wieloletnich roślin zielnych z rodziny makowatych obejmujący ok. 100-150 gatunków. Naturalnie rosną one na terenie Europy, Azji, Afryki i Ameryki Północnej. Prawie wszystkie gatunki występują wyłącznie w strefie umiarkowanej i na półkuli północnej (z wyjątkiem gatunków introdukowanych tylko jeden rośnie dziko w Afryce Południowej — Papaver aculeatum). Maki preferują stanowiska ciepłe i dobrze nasłonecznione. Wiele gatunków rośnie też w strefie okołobiegunowej i na obszarach górskich.
Mak - najważniejsze informacje
Jak wyglądają maki?
Maki to rośliny zielne dorastające do 1,2 m wysokości. Ich zazwyczaj owłosione liście są pierzastodzielne lub niepodzielone. Obejmują łodygę u nasady. W dolnej części łodygi liście przeważnie na ogonkach, a górne siedzące.
Kwiaty osiągają duże rozmiary (do 16 cm) i znajdują się na długich szypułkach. Przyjmują zróżnicowane barwy — białą, różową, żółtą, fioletową czy ciemnopurpurową. Zazwyczaj obserwuje się 4 płatki, rzadziej 6. Owoce maku to tzw. makówki. Te wielonasienne torebki są przykryte wieczkiem z wyschniętego znamienia słupka. Pod trwałym i rzadko odpadającym wieczkiem torebka otwiera się od 3 do 18 otworami. Występuje dużo nasion.
Popularne odmiany maków
Do rodzaju mak zalicza się wiele gatunków, wśród których warto wyróżnić:
- mak alpejski — to bylina rosnąca na piargach, skałach i murawach. Tworzy niskie darnie i wysokości od 10 do 20 cm. Rośnie naturalnie w wysokich partiach gór Europy, m.in. w Wielkiej Fatrze i w Tatrach. Jest też wykorzystywana jako roślina ozdobna na ogródkowych skalniakach;
- mak piaskowy — lecznicza roślina jednoroczna występująca w Europie, na Bliskim Wschodzie i na północy Afryki;
- mak polny — jara lub ozima synantropijna roślina jednoroczna osiągająca wielkość od 20 do 70 cm. Występuje w Europie, Azji i Afryce. Często rośnie na terenach rolniczych (w zbożach, na miedzach) i ruderalnych;
- mak wschodni — wieloletnia roślina pochodząca z Iranu i Kaukazu. Osiąga wysokość od 0,5 do 1 m. Ma duże kwiaty o średnicy od 10 do 18 cm występujące w odcieniach czerwieni, różu, fioletu czy bieli. Jest uprawiana w celach dekoracyjnych. Do popularnych odmian zaliczają się Allegro, Cedar Hill, Peter Pan czy Royal Wedding.
Mak nie jest pod ochroną, jednak zagrożenie stanowią dla niego szkodniki takie jak mszyca, tuszel makowiec czy mącznik rzekomy.
Ciekawostki o maku
- W Polsce występuje tylko jeden dziko rosnący gatunek maku — mak alpejski. We florze obserwuje się również antropofity zadomowione, m.in. mak piaskowy, mak polny i mak wątpliwy.
- Mak polny pojawił się na terenie Polski już w neolicie. Pochodzi prawdopodobnie z obszaru Morza Śródziemnego.
- W literaturze i poezji kwiat maku często symbolizował piękno kobiece, delikatność, miłość czy bohaterską śmierć.
- Właściwości maku wykorzystywano już 3 tys. lat temu. Mak polny stosowano w tradycyjnej medycynie ze względu na jego zdolności uspokajające i ściągające. Używano go jako naturalny środek przeciwbólowy, wykrztuśny i rozkurczowy.
- Mak lekarski stanowi surowiec do wytwarzania morfiny i kodeiny — silnych alkaloidów o właściwościach przeciwbólowych, przeciwkaszlowych i przeciwbiegunkowych.
- Z maku lekarskiego powstaje heroina (diamorfina) — organiczny związek chemiczny będący półsyntetycznym opioidem, zaliczany do substancji silnie uzależniających.
- Nasiona maku są w stanie wykiełkować po upływie nawet kilkudziesięciu lat.
