Na naszych małych krewnych spadł kataklizm. Nie dają rady

Nie wszyscy przedstawiciele naczelnych wyglądają tak, że bez zawahania zaliczylibyśmy je do tej grupy. Niekiedy to zwierzęta małe, o spiczastych pyskach podobnych raczej do kun, wiewiórek czy innych małych ssaków. Biegają po drzewach i sylwetką w żadnym razie nie kojarzą się z małpami, a już tym bardziej z człowiekiem. Dopiero gdy im się bliżej przyjrzeć, okaże się że szczegóły anatomiczne nie pozostawiają wątpliwości. To są naczelne, prymitywne i niższe.

Te określenia "prymitywne i niższe" brzmią protekcjonalnie, ale w zoologii nie mają takiego konteksty. Tu "prymitywny" nie oznacza gorszy, jeżeli już to wcześniejszy. To z kolei wcale nie musi oznaczać, ż ewolucyjnie mniej zaawansowany. Wiele wczesnych gatunków przetrwało do dzisiaj, co znaczy że są ewolucyjnie dobrze zaadaptowane do życia. I niższe naczelne to świetny przykład.

Do wyższych naczelnych zaliczamy człowieka, wszystkie małpy (nie tylko człekokształtne jak szympansy, goryle, orangutany) oraz od niedawna także wyraki. Niższe to przede wszystkim lemury, które kojarzą nam się z wyspą Madagaskar. Nie wszystkie lemurowe jednak tam żyją. Mamy także przedstawicieli tego podrzędu także w kontynentalnej Afryce, a zatem Azji, co może świadczyć o dawnej łączności tych kontynentów. Po rozpadnięciu się Gondwany zaczęły żyć własnym życiem. W Afryce i Azji lemurowe to marginalne relikty, a na Madagaskarze się rozwinęły.

Jednymi z takich prymitywnych naczelnych lemurowych są galago - zwierzęta, które na pozór wyglądają jak skrzyżowanie nietoperza z wiewiórką. Przypominają madagaskarskie palczaki i rzeczywiście, tak jak one nasłuchują odgłosów wydawanych przez ich ofiary dzięki wielkim uszom. Polują bowiem nocą, łapią rzadziej owady, a częściej małe kręgowce jak jaszczurki, żaby, małe ptaki i ich jaja oraz pisklęta. Potrafią jednak także zajadać się owocami i miodem, a nawet wypijać nektar.

Do nas i innych naczelnych zbliża je chociażby budowa głowy i oczu. Są one umieszczone nie po bokach głowy, ale na jej środku i blisko siebie. Obraz rejestrowany przez każde oko nakłada się na obraz z drugiego, powstaje trójwymiar. To ogromna przewaga galago. Drugą jest zwinność, szybkość, skoczność w przemieszczaniu się między drzewami oraz po ziemi, po której zwierzęta skaczą jak kangury.

International Journal of Primatology zajmujący się właśnie naczelnymi informuje, żemimo tych wszechstronnych i znakomitych przystosowań do swego trybu życia galago stanęły na krawędzi i maja ogromne problemy. To gwa gatunki żyjące w tzw. pasie mgły, czyli położonym w górach Soutpansberg w Republice Południowej Afryki unikalnym ekosystemie opartym na wilgotnych lasach i dużych solnych rozlewiskach. Leży on w prowincji Limpopo, niedaleko granicy z Mozambikiem. Mieszkają tam: nieduży galago akacjowy, który mieści się w dłoni człowieka i waży ćwierć kilograma, a także większy od niego otolemur gruboogonowy, znany także jako galago olbrzymi. To zwierzę jest znacznie większe, dochodzi do niemal 2 kg wagi.

Oba zwierzęta są podobne, ale różnica w wielkości ciała sprawia, że można dość dobrze przebadać oba gatunki pod względem jej wpływu na odporność na zachodzące w świecie zmiany klimatyczne. Galago akacjowy jest ośmiokrotnie mniejszy od krewniaka i okazuje się, że ma to ogromne znaczenie. O ile galago olbrzymi żerował jedynie wtedy, gdy temperatura nie była ekstremalnie wysoka (dotyczy to także gorących nocy) i miały pod tym względem pewien wybór, o tyle nieduże galago akacjowe były zmuszone do ciągłego żerowania, także mimo gorąca. Prymatolog Michelle Sauther z Uniwersytet Boulder w stanie Kolorado w USA uważa, że ta różnica w zachowaniu jest powiązana z potrzebami metabolicznymi. Galago akacjowe ze względu na swój mały rozmiar i szybki metabolizm muszą stale szukać pożywienia, natomiast galago olbrzymie mają zdolność magazynowania większej ilości tłuszczu, co pozwala im odpocząć w mniej sprzyjających warunkach.

To ich klucz do przetrwania, a także nasz klucz do zrozumienia, co zmiany klimatyczne robią ze zwierzętami.

Nieduże zwierzęta stałocieplne np. małe ssaki o szybkiej i intensywnej przemianie materii będą teraz narażone na żerowanie w ekstremalnie trudnych warunkach klimatycznych, co może się na nich drastycznie odbić. Z kolei większe ssaki ograniczą pory swego żerowania. Będą one krótsze, ale intensywniejsze, dostosowane do temperatur. W miejscach takich jak Afryka to absolutnie podstawowa sprawa, bo rosnące temperatury muszą zmienić sposób życia i żerowania zwierząt. Także sposób wychowywania młodych. Wiele gatunków z tego powodu będzie musiało wyginąć.