Nie każdy gatunek obcy jest inwazyjny. Zobacz pełną listę 2023

Globalny raport IPBES z 2019 roku alarmuje, że inwazyjne gatunki obce (IGO) są jednym z pięciu najważniejszych bezpośrednich czynników, powodujących utratę różnorodności biologicznej. Obok IGO na liście zagrożeń znalazły się także zmiany w użytkowaniu gruntów i mórz, bezpośrednia eksploatacja gatunków, zmiany klimatu i zanieczyszczenie środowiska.

Za gatunek inwazyjny uznaje się rośliny, które naturalnie nie występują na danym terytorium, a sprowadzone przez człowieka wypierają z niego rodzimą florę. Samo określenie nie odnosi się tylko do roślin, inwazyjne mogą być też gatunki zwierząt od ssaków, przez owady, aż po patogeny w postaci bakterii i wirusów klasyfikowanych na pograniczu materii ożywionej i nieożywionej.

Każdy kwadrat jest prostokątem, ale nie każdy prostokąt jest kwadratem. Podobnie każdy gatunek inwazyjny jest gatunkiem obcym, ale nie wszystkie gatunki obce są jednocześnie zagrożeniem dla bioróżnorodności danego obszaru.

Dokładne ramy dla obu tych pojęć wyznaczają definicje zawarte w Ustawie z dnia 11 sierpnia 2021 r. o gatunkach obcych oraz w Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 1143/2014 z dnia 22 października 2014 r. w sprawie działań zapobiegawczych i zaradczych w odniesieniu do wprowadzania i rozprzestrzeniania inwazyjnych gatunków obcych.

• Gatunek obcy oznacza każdego żywego osobnika gatunku, podgatunku lub niższego taksonu zwierząt, roślin, grzybów lub drobnoustrojów wprowadzonego poza jego naturalny zasięg. Zakres definicji obejmuje wszelkie części, gamety, nasiona, jaja lub diaspory tych gatunków, jak również hybrydy, odmiany lub rasy zdolne do przeżycia i rozmnażania.
• Inwazyjny gatunek obcy oznacza gatunek obcy, którego wprowadzenie lub rozprzestrzenianie się zagraża bioróżnorodności i powiązanym usługom ekosystemowym, lub oddziałuje na nie w niepożądany sposób.

Jak podaje Instytut Ochrony Środowiska PAN "w kontekście powyższych definicji podstawowym kryterium rozróżniającym gatunki rodzime i obce jest to, czy ich występowanie na danym obszarze jest wynikiem procesów naturalnych, czy też jest wynikiem takiej, czy innej działalności człowieka".

Za obce uznaje się rośliny i zwierzęta sprowadzone do ekosystemu, w którym naturalnie nie występują. Nie wszystkie są jednak szkodliwe i mają wystarczającą siłę przebicia, aby zmniejszać bioróżnorodność okolicy. Dodatkowo musi być spełniony jeszcze jeden warunek — obcy organizm musi być w stanie rozmnażać się w danym środowisku i tworzyć niewielkie, stabilne populacje, neutralne dla otoczenia. Wtedy gatunek jest obcy, ale nieinwazyjny. 

Inwazyjne gatunki obce to podzbiór gatunków obcych, o których wiadomo, że zadomowiły się i rozprzestrzeniły, powodując negatywny wpływ na przyrodę, a często też na ludzi. Podzbiór ten stanowi bardzo dużą część całości – źle na rodzimą florę i faunę oddziałuje ok. 85 proc. wszystkich gatunków obcych. Według raportu IPBES gatunki inwazyjne stwarzające poważne ryzyko dla przyrody i ludzi to około 6 proc. obcych gatunków roślin, 22 proc. bezkręgowców, 14 proc. kręgowców i 11 proc. drobnoustrojów. 

Aktualnie na liście inwazyjnych gatunków obcych prowadzonej przez Generalną Dyrekcję Ochrony Środowiska znajduje się 58 zwierząt i 60 roślin. Niektóre z nich do tej pory nie zostały stwierdzone w Polsce, jednak ryzyko ich introdukcji jest wysokie. Pełne listy można znaleźć na stronach GDOŚ. Poniżej wypisane są te, które autorzy analizy uznali za najbardziej inwazyjne i najszerzej rozprzestrzenione na terenie kraju.

Lista inwazyjnych gatunków obcych zwierząt szeroko rozprzestrzenionych w Polsce:

1. Sumik karłowaty (ryba);
2. Ślinik zmienny (ślimak);
3. Ślinik luzytański (ślimak);
4. Corbicula fluminea (małż);
5. Krab wełnistoręki (krab);
6. Biedronka azjatycka (owad);
7. Babka szczupła/łysa/marmurkowata/bycza (ryby);
8. Norka amerykańska (ssak);
9. Jenot (ssak);
10. Piżmak (ssak);
11. Rak pręgowaty (skorupiak);
12. Królik (ssak);
13. Trawianka (ryba);
14. Szop pracz (ssak);
15. Czebaczek amurski (ryba);
16. Szczeżuja chińska (małż).

Lista najbardziej inwazyjnych gatunków obcych roślin szeroko rozprzestrzenionych w Polsce:

1. Klon jesionolistny;
2. Bożodrzew gruczołowaty;
3. Ambrozja bylicolistna;
4. Aster nowobelgijski;
5. Uczep amerykański;
6. Powojnik pnący;
7. Kolczurka klapowana;
8. Barszcz Mantegazziego;
9. Barszcz Sosnowskiego;
10. Niecierpek gruczołowaty;
11. Łubin trwały;
12. Czeremcha amerykańska;
13. Winobluszcz zaroślowy;
14. Dąb czerwony;
15. Rdestowiec japoński/czeski/sachaliński;
16. Robinia akacjowa;
17. Róża pomarszczona;
18. Rudbekia naga;
19. Nawłoć kanadyjska/późna;
20. Tawuła kutnerowata;
21. Rzepień włoski.

Na liście Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie znalazło się aż 1771 pozycji, jednak odnotowuje się w nim wszystkie gatunki obce, które pojawią się na terenie kraju – m.in. pojedyncze egzemplarze egzotycznych uciekinierów z prywatnych hodowli. Tylko część tych gatunków tworzy na obszarze Polski rozmnażające się populacje.

Do Polski, ani na terytorium UE nie można sprowadzać roślin i zwierząt należących do IGO (bez odpowiednich zezwoleń). Nie wolno też podejmować żadnych działań, które mogą doprowadzić do ich rozprzestrzenienia. W zależności od skali i rodzaju przestępstwa grozi za to do 5 lat więzienia, albo nawet milion złotych kary!

Czytaj także:

Jesienią wchodzą do domów i gryzą. "W praktyce to owad pożyteczny"

Inwazja na śmieciach. Groźne gatunki nauczyły się pływać na odpadach

Nawłoć kanadyjska w Polsce. Czy jest groźna dla lokalnego ekosystemu?

Zobacz też: