Czy ptaki przeżywają żałobę? Śmierć i emocje w świecie zwierząt

Śmierć bliskiej nam osoby to wielka trauma. Jednak badacze długo nie dopuszczali możliwości, aby żałobę przeżywają także zwierzęta. Teraz wiemy, że śmierć zasmuca ssaki naczelne, jak szympansy, a także, na przykład, słonie. Jednak czy te emocje odczuwają również ptaki?

- W świecie przyrodników badania tanatologiczne (tanatologia - nauka o śmierci) nie są specjalnie popularne, a nawet można powiedzieć, że przez długi czas znajdowały się gdzieś pomiędzy nadmierną wyobraźnią badaczy, a zestawem mitów - zauważa prof. Piotr Tryjanowski z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu.

To kwestia, o którą od lat spierają się naukowcy. Choć w naszej kulturze kruki są kojarzone ze śmiercią, to badaczom jest bardzo trudno sprawdzić, co same ptaki czują. Wiadomo jednak, że w pewnym momencie swojego życia muszą zmierzyć się ze zmarłymi w swoim otoczeniu.  

- Pierwsze obserwacje ptasiej żałoby opierały się raczej na przekonaniach, że to, co robią niektóre gatunki, na przykład sroki i inne ptaki krukowate, czyli gromadzenie się wokół martwego osobnika, wydawanie smutnych, alarmowych głosów, a nawet przynoszenie źdźbeł trawy i patyczków, przypomina ludzkie pogrzeby - wyjaśnia prof. Tryjanowski.

Badacz podkreśla jednak, że zawsze istnieje "niebezpieczeństwo antropomorfizacji zachowań". Według prof. Tryjanowskiego, w ptasich żałobnych zachowaniach "zdecydowanie coś jest". Poznanie przyczyny śmierci może pomóc w zrozumieniu zagrożeń w świecie natury. Poza smutkiem strata musi po prostu boleć, jeżeli dotyczy partnera lub potomstwa.

- Badacze z USA wykazali nawet eksperymentalnie, że modrowronki kalifornijskie nawołują się i zlatują się do martwego osobnika. To kolejny przykład pochodzący z badań nad ptakami krukowatymi, a więc ptasią inteligencją, gatunków obdarzonych dużymi mózgami i doskonałą pamięcią. Może to są właśnie te parametry mózgu, które skłaniają do refleksji o zmarłych i przemijającym czasie? - zastanawia się prof. Tryjanowski.

Na łamach czasopisma "Behavioural Brain Research" badacze zastanawiali się, co się dzieje w mózgu ptaka, gdy spotka martwego osobnika. Aby to sprawdzić, wykorzystali pozytonową tomografię emisyjną (FDG-PET), która jest bardzo zaawansowaną techniką skanowania mózgu. Gdy wrony amerykańskie zobaczyły martwego osobnika ich gatunku, w mózgach uruchamiały się ośrodki odpowiedzialne za podejmowanie decyzji i pamięć długoterminową. Inne ośrodki zaczynały pracować, gdy widziały martwego ptaka z innego gatunku. - Warto jednak zaznaczyć, że zbyt częste przebywanie wśród martwych osobników powodowało przyzwyczajenie i zobojętnienie na problem śmierci  - wyjaśnia prof. Tryjanowski.

Warto wspomnieć także o żałobnicach, żałobnikach i żałobniczkach. Jednak należy nadmienić, że ptaki te swoją nazwę zawdzięczają staropolskiemu zwrotowi, opisującemu narzekanie, skargę, pretensję, czy zarzut. Ich nazwa bardziej nawiązuje do smętnego wyglądu czy jednostajnych, przenikliwych i smutnych dźwięków, które wydają.

- Chociaż, trzeba przyznać, i tutaj odzywa się we mnie dusza ornitologa i ptasiarza - to naprawdę wspaniałe i warte zobaczenia gatunki, niestety, by tego dokonać trzeba się wybrać odpowiednio do Australii, Ameryki i Afryki. Aż żal serce ściska, że tak trudno, zwłaszcza teraz, to zrobić - podsumowuje poznański badacz.

Źródło: Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu