Czy mamy prawo oddychać bez smogu? Sąd (nie) pozostawia wątpliwości
Zanieczyszczenia powietrza niszczą zdrowie i zabijają, ale walka o oddychanie czystym powietrzem nie jest łatwa. W związku z europejskimi zanieczyszczeniami UE zaostrzy regulacje dotyczące emisji trujących substancji, ale nastąpi to dopiero od 2035 r. Jak do tego czasu walczyć o swoje zdrowie i czy mamy prawo do oddychania czystym powietrzem? Sprawę może rozstrzygnąć sąd.
Sprawy dotyczące prawa do oddychania czystym powietrzem nabierają rozgłosu, kiedy obywatel wnosi do sądu o zadośćuczynienie za naruszenie dóbr osobistych lub uszczerbek na zdrowiu.
Z Biura Rzecznika Praw Obywatelskich dowiadujemy się, że "Prawo do oddychania czystym powietrzem nie jest dobrem osobistym". Taką odpowiedź otrzymał Sąd Okręgowy w Gliwicach, który kilka lat temu zadał pytanie Sądowi Najwyższemu.
Prawo do życia w czystym środowisku, umożliwiające oddychanie powietrzem spełniającym standardy jakości, nie jest dobrem osobistym podlegającym ochronie na podstawie Kodeksu cywilnego.
W 2015 r. mieszkaniec Rybnika wniósł do sądu pozew dot. naruszenia dóbr osobistych. Od Skarbu Państwa - Ministra Środowiska oraz Ministra Energii chciał otrzymać odszkodowanie w wysokości 50 tys. zł. W maju 2018 r. Sąd Rejonowy w Rybniku oddalił powództwo. Przyznał, że powietrze w mieście jest często zanieczyszczone, ale nie można tego uznać za naruszenie dobra osobistego.
Walka o prawo do oddychania czystym powietrzem
Wbrew stanowisku sądu rejonowego ówczesny Rzecznik Praw Obywatelskich, Adam Bodnar przyznał, że możliwość korzystania z nieskażonego środowiska jest dobrem osobistym. "Biorąc to pod uwagę, a także uwzględniając ustalony w sprawie stan faktyczny, możemy mówić o naruszeniu przysługującego powodowi prawa do środowiska, co przejawia się w pozbawieniu powoda możliwości oddychania czystym powietrzem" - stwierdziło Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich.
W 2021 r. rybniczanin prawomocnie wygrał ze Skarbem Państwa sprawę o smog, wspierał go Rzecznik Praw Obywatelskich. Poszkodowany, Oliwier Palarz, otrzymał 30 tys. zł zadośćuczynienia. Sąd wskazał, że w latach, których dotyczył pozew, zaniechania Skarbu Państwa, których skutkiem była tragiczna jakość powietrza w Rybniku, doprowadziły do naruszenia dóbr osobistych mieszkańca Rybnika. Wymienił w tym kontekście: zdrowie, wolność, nietykalność mieszkania.
300 tys. przedwczesnych zgonów rocznie
Zanieczyszczenie powietrza jest nadal główną przyczyną przedwczesnych zgonów w UE. Szacuje się, że w jego wyniku umiera przedwcześnie ok. 300 tys. osób rocznie.
Zanieczyszczeń powietrza czasem nie widać, a nawet nie czuć, ale skutecznie pogarszają stan zdrowia osób narażonych na ich oddziaływanie. Najbardziej szkodliwe są mikropyły PM2,5 oraz PM10. Na pogarszający się stan zdrowia wpływa też emisja ozonu, dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i ozonu.
W 2022 r. Komisja Europejska zaproponowała przegląd unijnych przepisów dotyczących jakości powietrza. Wyznaczono ambitne cele na 2030 r., aby w 2050 r. "wyjść na zero", czyli osiągnąć neutralność klimatyczną.
Ochrona środowiska jest także jedną z możliwych podstaw ograniczania wolności i praw człowieka (art. 31 ust. 3 Konstytucji).
Jak UE chce chronić swoich obywateli przed zanieczyszczeniami powietrza?
W miastach ma pojawić się znacznie więcej mierników jakości powietrza, europosłowie zdecydowali też ujednolicić wskaźniki jakości powietrza w całej UE. Parlament Europejski chce również, aby nowe przepisy dawały obywatelom większe prawo do uzyskania odszkodowania w przypadku znacznego naruszenia zdrowia.
To wszystko jednak dopiero za 12 lat. O ile Polska zdąży przygotować się do ochrony zdrowia obywateli.
