Europa traci 600 boisk zieleni dziennie. Polska wśród niechlubnych liderów

Obok Wielkiej Brytanii i Francji wśród największych przegranych znalazła się także Polska. Z danych wynika, że w latach 2018-2023 nad Wisłą zabudowano ponad 1 tys. km kw. zieleni i pól uprawnych. Więcej straciły tylko Turcja - ok. 1,86 tys. km kw., Francja - 950 km kw., Niemcy - 720 km kw. i Wielka Brytania - 604 km kw.

Badacze wskazują, że większość ubytków dotyczy terenów naturalnych - ok. 900 km kw. rocznie. Kolejne 600 km kw. rocznie to grunty rolne, co ma poważne konsekwencje dla bezpieczeństwa żywnościowego i zdrowia Europejczyków.

"Utrata terenów na rzecz inwestycji jest jednym z głównych czynników zanikania dzikiej przyrody i spadku bioróżnorodności. Ale tracimy też ziemię uprawną i produktywną, bo miasta rozlewają się na pasy zieleni i pola rolne" - mówi "Guardianowi" Steve Carver, profesor badań nad dziką przyrodą na University of Leeds.

W Portugalii, na południe od Lizbony, pod budowę CostaTerra Golf and Ocean Club zniknęło prawie 300 hektarów wydm należących do sieci Natura 2000. Pole golfowe zajmuje 75 ha i według szacunków potrzebuje nawet 800 tys. litrów wody dziennie, aby utrzymać trawniki.

Portugalskie władze zgodziły się na inwestycję, uznając ją za "ważną z punktu widzenia interesu publicznego". Z tą decyzją nie zgadza się jednak prawniczka organizacji ClientEarth. "Pole golfowe w oczywisty sposób nie spełnia tych kryteriów. To, że projekt przynosi zyski gospodarcze, nie oznacza jeszcze, że stanowi nadrzędny interes publiczny" - podkreśla Ioannis Agapakis.

Amerykańska firma Discovery Land Company, właściciel inwestycji, odpowiada: - "Każdy element projektu - od projektu pola golfowego, przez gospodarkę wodną i odpadami, po tworzenie korytarzy dla dzikiej przyrody - został zaplanowany tak, by spełniać lub przekraczać normy UE, w tym wymogi sieci Natura 2000".

W Turcji na wybrzeżu Morza Egejskiego zniknęło mokradło Çaltılıdere - dom flamingów, pelikanów i kormoranów, ważny magazyn węgla i naturalna bariera przeciwpowodziowa. Po cofnięciu ochrony w 2017 r. teren został zabudowany fundamentami pod marinę i stocznie luksusowych jachtów.

"Najbogatsi ludzie w Turcji i na świecie będą tu sprowadzać swoje wielkie jachty, by je budować i naprawiać" - zapowiadał były dyrektor spółdzielni Yatek, która realizuje inwestycję. Firma zapewnia dziś, że projekt przeszedł ocenę oddziaływania na środowisko i jest zgodny z prawem.

Cena dla przyrody jest jednak ogromna: utrata kluczowego przystanku dla ptaków wędrownych i zniszczenie naturalnej ochrony przed powodziami.

W Niemczech, pod Berlinem, wycięto pół miliona drzew, by rozbudować gigafabrykę Tesli. Zgodnie z planem ma ona produkować do 1 mln samochodów rocznie.

W Grecji natomiast farma wiatrowa powstaje na górze Vermio, uznanej prawnie za "obszar bezdrożny". Inwestor, firma Aer Soléir, podkreśla, że projekt przeszedł wszystkie procedury środowiskowe i sądowe. Jednocześnie prowadzone są nasadzenia kompensacyjne.

Oba przykłady pokazują napięcie charakterystyczne dla transformacji energetycznej: nawet inwestycje "zielone" kosztują przestrzeń przyrody.

W Polsce, gdzie utracono ponad 1 tys. km kw. terenów zielonych i rolnych, największym źródłem strat pozostaje suburbanizacja. Podmiejskie pola wokół Warszawy, Krakowa czy Wrocławia znikają pod osiedlami domów jednorodzinnych, często bez planów zagospodarowania i z minimalną infrastrukturą.

Do tego dochodzą duże inwestycje infrastrukturalne. Plan budowy Centralnego Portu Komunikacyjnego wiąże się z przejęciem i przekształceniem tysięcy hektarów gruntów, w tym części obszarów rolnych i leśnych. W skali kraju intensywnie rozbudowywane są drogi ekspresowe i autostrady - np. S7, S19 czy A1 - które przecinają cenne przyrodniczo doliny rzek i korytarze migracyjne zwierząt.

Na liście kontrowersji znalazły się też inwestycje turystyczne w Tatrach i Beskidach, gdzie plany nowych kolei linowych i hoteli konkurują z wymogami ochrony przyrody.

Polska, jako jeden z liderów strat w projekcie Green to Grey, stoi więc przed podwójnym wyzwaniem: z jednej strony szybki rozwój infrastruktury, z drugiej - zobowiązania klimatyczne i konieczność ochrony bioróżnorodności.

Z analizy wynika, że każdy kraj w Europie traci tereny naturalne i rolne, choć skala jest różna. Najwięcej - Turcja, Polska, Francja, Niemcy i Wielka Brytania.

Najczęściej grunty zajmują osiedla i drogi - to jedna czwarta przypadków. Ale przestrzeń zielona znika też dla luksusowej turystyki, przemysłu i konsumpcji. - "To problem narastający powoli. Drobne straty kumulują się z czasem" - zauważa Jan-Erik Petersen z Europejskiej Agencji Środowiska.

Europosłanka Zielonych Lena Schilling ostrzega: - "Przez lata Unia obiecywała, że będzie liderem ochrony klimatu i przyrody. Tymczasem dosłownie zalewamy betonem własną przyszłość. Każdy las, pole i hotspot bioróżnorodności niszczony dla krótkoterminowych zysków to zdrada obietnic złożonych młodym pokoleniom".

Projekt Green to Grey zastosował inną metodologię niż Europejska Agencja Środowiska. Zamiast wykluczać małe obszary (poniżej 50 tys. m kw.), objął także drobne, punktowe inwestycje - parki osiedlowe, zadrzewienia, małe łąki. W efekcie łączny bilans okazał się 1,5 raza wyższy od szacunków EEA.

Naukowcy z norweskiego instytutu NINA planują rozszerzyć badania na skalę globalną. Mają temu służyć m.in. aplikacje obywatelskie do weryfikacji strat przyrody w terenie.

Wniosek jest jednoznaczny: największym zagrożeniem dla europejskiej przyrody nie są pojedyncze megaprojekty, lecz suma tysięcy małych inwestycji. To one, dzień po dniu, przesuwają Europę z zielonego w szare.