Nie pszenica, nie jęczmień czy ryż. Kiedyś ona była podstawą rolnictwa
Pszenica? Jęczmień? Może ryż w Chinach albo kukurydza u prekolumbijskich Indian? Które rośliny uprawiane były jako pierwsze - to trudno rozstrzygnąć. Mniej więcej jednak wiemy, gdzie powstawało rolnictwo i pierwsze uprawy roślin przez ludzi. Tymczasem w Afryce Wschodniej znaleziono niezwykłą roślinę, która była tam uprawiana z powodzeniem 2500 lat temu.
To czasy faraonów i starożytnego Egiptu, epoka poprzedzająca najstarszych władców Babilonii czy czasy początków cywilizacji chińskiej. W Afryce Wschodniej nie istniały wówczas cywilizacje porównywalne z Egiptem, Babilonią, Chinami, ale znaleziska dokumentują ludzkie osadnictwo w okolicy Jeziora Wiktorii na 9 tysięcy lat.
Kakapel Rockshelter to stanowisko archeologiczne położone na północ od Jeziora Wiktorii, w pobliżu granicy Kenii i Ugandy. Dostarcza wielu informacji na temat tego, jak żyli ówcześni ludzie, na co polowali i co uprawiali. Badania opublikowane w czasopiśmie "Proceedings of the Royal Society Biological Sciences" wskazują na to, że okolice Jeziora Wiktorii kilka tysięcy lat temu były kluczowe dla wczesnego rolnictwa i dostosowywania roślin do ludzkich potrzeb.
To tam ludzie zaczęli uprawiać prastarą roślinę zwaną wspięgą wężowatą, której nazwa jest bez porównania mniej popularna niż pszenica, jęczmień, ryż, kukurydza, bób czy cokolwiek innego, a w rzeczywistości wspięga była wtedy jedną z najważniejszych upraw. To gatunek należący do bobowatych, który nazwę zawdzięcza temu, że płoży się albo wspina nawet na trzy metry. Jest przy tym niesłychanie odporna na suszę i trudne warunki takie jak wysokie temperatury.
Wytrzymuje wiele, produkując strąki z pożywnymi nasionami podobnymi do grochu. To strąki ogromne, bo sięgają nawet metra, a każdy zawiera kilkadziesiąt nasion. Łatwo sobie wyobrazić, ile dostarczały one wysokobiałkowego pokarmu i jak ważne były dla ludzi. Ich zbiór nie był też aż tak skomplikowany jak chociażby zbóż.
Kiedyś wspięga była podstawą rolnictwa
Nasiona do dzisiaj stanowią ważny składnik potraw kuchni krajów azjatyckich, afrykańskich i południowoamerykańskich. Ze względu na wysoką zawartość białka również w kuchni wegetariańskiej. Wspięga nie jest jednak tak popularna jak wiele innych roślin uprawnych.
Wspięga pochodzi z tropikalnej Afryki, możliwe że z zachodniej. Wraz ze zmianami klimatu i działalnością człowieka znalazła się także w rejonie Wielkich Jezior Afrykańskich i tu stała się podstawą starożytnego rolnictwa co najmniej 2300 lat temu. To pierwsze dowody na to, że była uprawiana w tym rejonie.
Wiemy, że potem ta roślina przedostała się do Azji Południowej, z czasem także do basenu Morza Śródziemnego. Używali jej starożytni Grecy i Rzymianie, a do Ameryki wspięga dostała się zapewne wraz ze statkami niewolniczymi. Potem z czasem jej znaczenie w rolnictwie spadło i dzisiaj jest dość marginalne.
