Będą klonować 800-letnie dęby. Polacy dokonali niemożliwego
Polscy naukowcy udowodnili, że możliwe jest sklonowanie najbardziej wiekowych polskich dębów. Dotychczas udawało się to jedynie w przypadku drzew mających około 300 lat. Polacy przesunęli tę granicę aż o pięć wieków. To ważne odkrycie z punktu widzenia ochrony przyrody. Ale czy nie łatwiej byłoby po prostu... wykorzystać żołędzie?
Polscy naukowcy pod kierownictwem dra hab. Marcina Michalaka z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego oraz prof. Pawła Chmielarza z Instytutu Dendrologii PAN postanowili znaleźć metodę, która umożliwi sklonowanie najstarszych polskich dębów. W badaniach skupili się na dębach szypułkowych (Quercus robur L.) w różnym wieku, w tym okazów mających nawet 800 lat.
Po co naukowcy chcą klonować dęby?
Cisy i dęby to grupy drzew w Polsce, które mogą pochwalić się często imponującą historią. Ich wiek, sięgający nierzadko kilkuset lat, sprawia, że są cenne z przyrodniczego, oraz kulturowego punktu widzenia.
Będąc świadkami minionych lat, często są związane z legendami, jak choćby najsłynniejszy polski dąb - Bartek. Według jednej z nich król Jan III Sobieski i Marysieńka ukryli w Bartku skarby. Inna mówi, że ten sam król, wracając spod Wiednia, zostawił w nim butelkę wina i zdobyczną turecką szablę.
"Drzewa te są interesujące również ze względów poznawczych" - zauważa dr Michalak. "Nurtujące jest choćby pytanie: dlaczego akurat tym osobnikom udało się przetrwać setki lat? Co więcej, rosły one w zmieniających się warunkach środowiska - a pozostają w dobrej kondycji. Prawdopodobniej posiadają więc jakiś zestaw cech związanych z długowiecznością i zdolnością do adaptacji. Znajomość tych cech - to byłaby bardzo cenna wiedza".
Podkreślił także, że część z nich jest u kresu swojego życia. Wszystko to powoduje, że warto zachować ich materiał genetyczny. "Pamiętajmy, że część tych drzew dobiega kresu życia. To wszystko sprawia, że warto zachować ich klony" - wskazuje naukowiec.
Czy nie prościej byłoby wykorzystać żołędzie?
Wiele osób rozmnaża rośliny przez zasadzenie żołędzi lub choćby robienie sadzonek. Czy nie byłoby łatwiej wykorzystać tę metodę zamiast laboratoryjnych? Choć wydaje się to prostsze, nie chodzi tu wyłącznie o samo rozmnażanie roślin. Żołędzie są potomstwem drzew matecznych, w związku z czym posiadają inny genotyp, tłumaczy dr Michalak.
"Nie wiemy, jakie cechy odziedziczą, po którym z rodziców. Zresztą nie wszystkie najstarsze dęby owocują. Dodatkowo wraz z wiekiem dębów jakość wytwarzanych przez nich żołędzi spada. A maksymalny czas przechowywania żołędzi dobrej jakości to są 3 lata" - mówi dr Michalak.
"W przypadku dębów nie możemy też zastosować typowych metod do rozmnażania wegetatywnego drzew, takich jak sadzonkowanie czy odkłady. Tkanki dębów cechują się słabą zdolnością do ukorzeniania, również szczepienie nie sprawdza się na większą skalę poprzez słabą wydajność tego zabiegu" - wyjaśnia naukowiec.
Granica przesunięta ponad dwukrotnie. Naukowcy mają powód do zadowolenia
Opracowana metoda w uproszczeniu polega na prowadzeniu do kultur in vitro fragmentu pędu wraz ze stożkiem wzrostu. Dzięki temu pęd zachowuje zdolność do wzrostu w warunkach laboratoryjnych oraz wytwarzania kolejnych pędów. Daje to możliwość tworzenia klonów dębów w różnym wieku.
O skuteczności metody może świadczyć to, że wszystkie 67 badanych okazów udało się rozmnożyć w warunkach in vitro. Nawet dęby szypułkowe, które liczą 800 lat. Jak przyznają naukowcy, ta skuteczność przewyższyła ich oczekiwania.
Dotychczas udawało się klonować in vitro maksymalnie 300-letnie drzewa. Opracowana metoda pozwoliła przesunąć tę granicę o pół tysiąca lat.
Literatura: Chmielarz, P.; Kotlarski, S.; Kalemba, E.M.; Martins, J.P.R.; Michalak, M. Successful In Vitro Shoot Multiplication of Quercus robur L. Trees Aged up to 800 Years. Plants 2023, 12, 2230. https://doi.org/10.3390/plants12122230
