Owoce
Owoc to część rośliny, która rozwija się z zalążni kwiatu i zawiera nasiona. Owoce pełnią kluczową rolę w rozmnażaniu wielu roślin, umożliwiając rozprzestrzenianie się nasion. Poza swoją biologiczną funkcją, owoce od wieków stanowią ważne źródło pożywienia dla ludzi i zwierząt.
Owoce - najważniejsze informacje
Owoce — morfologia i anatomia
Owoce są zbudowane z owocni, czyli perykarpu, który powstaje ze ściany zalążni, oraz z nasion (te mają swój początek w zapłodnionych zalążkach).
Owocnia składa się z trzech warstw: egzokarpu (warstwa zewnętrzna, która otula owoc; tworzy skórkę), mezokarpu (warstwa środkowa; może być soczysta lub sucha i twarda) oraz z endokarpu (warstwa wewnętrzna; może być błoniasta, gruba i skórzasta lub zdrewniała).
W trakcie rozwoju owoc przechodzi sześć faz: powstanie zalążków, rozwój przed zapyleniem, zapylenie i zapłodnienie oraz zawiązanie owocu, wzrost, dojrzewanie, starzenie.
Gdy zaczyna rozwijać się owoc, części kwiatu, które nie biorą w procesie wytwarzania, opadają.
Wzrost owoców nasila się w okresie, który poprzedza dojrzewanie nasion.
Cały proces zarówno rozwoju, jak i dojrzewania owoców, jest regulowany przez hormony roślinne. Są to etylen, auksyny, gibereliny, kwas abscysynowy i cytokininy. Są określane fitohormonami. Jeśli nie doszło do zapylenia np. pomidorów czy ogórków, wystarczy je opryskać auksynami, aby powstały owoce. Z kolei gibereliny stymulują rozwój plonów na drzewach owocowych.
Owoce — popularne odmiany
Ludzie chętnie sięgają po owoce - są ważnym źródłem pożywienia. W Polsce największą popularnością cieszą się:
- jabłka — wyrastają na jabłoniach. Mają soczysty i chrupki miąższ. Dojrzewają jesienią i dobrze się przechowują. Mogą być spożywane na surowo, jak i po przetworzeniu;
- truskawki — są owocami poziomki truskawki, czyli mieszańca dwóch gatunków poziomki z rodziny różowatych. Pojawiają się zazwyczaj pod koniec maja. U niektórych odmian mogą występować nawet kilka razy w roku;
- czereśnie — to jadalne owoce wiśni ptasiej. Są kuliste i w środku mają pestkę. Te z odmian uprawnych mogą być duże, soczyste i bardzo smaczne. Mogą mieć kolor od żółtego aż po prawie czarny. W zależności od odmiany mogą dojrzewać na początku czerwca do nawet do końca lipca;
- śliwki — są owocami śliwy. Mogą mieć kulisty lub wydłużony kształt. W zależności od gatunku mogą ważyć od 12 do nawet 80 g. Różnią się także kolorem skórki. Śliwki mogą być żółte, czerwone, fioletowe, brązowe, a nawet granatowe.
Ochrona i zagrożenia dla owoców
Na świecie istnieje wiele gatunków drzew, krzewów, bylin i innych roślin, które nieustannie owocują. Zagrożeniem dla nich mogą być:
- szkodniki — owoce są chętnie zjadane przez ptaki, ssaki, a nawet owady. W rezultacie nie mają szans na to, żeby dojrzeć i wydać pestki, za pomocą których roślina mogłaby przedłużyć gatunek. Jednak jeśli zwierzęta zjedzą owoce z dojrzałymi nasionami, mogą pomagać roślinom w rozprzestrzenianiu się;
- grzyby — owoce często padają ofiarą chorób grzybowych czy pleśni. W rezultacie niszczeją i nie są zdatne do dalszego rozwoju.
Aby chronić owoce przed szkodnikami, gospodarze nakładają siatki, np. nad krzewami lub koronami drzew. Zapobiega to atakom ptaków. Wśród innych sposobów ochrony owoców wymienia się:
- opryski — środki chemiczne mogą odstraszać owady, małe ssaki, a także niwelować np. zarodki grzybów;
- opaski lepowe — zapobiegają przedostawaniu się np. mrówek i innych szkodników z ziemi do owoców.
W ochronie przed chorobami grzybowymi pomaga również regularne cięcie pędów.
Pielęgnacja owoców
Aby rośliny dawały dużo owoców, należy o nie regularnie dbać. Bardzo istotne są:
- regularne nawożenie i podlewanie — brak składników odżywczych czy wody może negatywnie wpłynąć na kondycję rośliny. W rezultacie nie będzie miała siły, aby utrzymać owoce do czasu aż dojrzeją;
- zapobieganie chorobom i szkodnikom przez stosowanie środków chemicznych i innych sposobów ochrony roślin — należy pamiętać, że walka z pasożytami czy grzybami trwa cały rok. Dlatego nie należy tego zaniedbywać i trzeba starannie dopierać produkty do pory roku;
- przycinanie — nadmierna ilość pędów na drzewach czy krzewów sprawia, że do środka korony nie docierają słońce ani powietrze. W rezultacie roślina wypuszcza owoce tylko na końcach. Często przez brak przycinania drzewa lub krzewy zaczynają owocować co dwa lata. Dlatego trzeba regularnie usuwać niepotrzebne pędy;
- przerywanie zawiązków owoców — ten proceder jest szczególnie istotny w przypadku jabłoni. Jeśli drzewo będzie miało zbyt dużo owoców, nie będzie w stanie wykarmić ich wszystkich.
Ciekawostki o owocach
- Czy wszystkie owoce są jadalne?
Nie, nie wszystkie owoce są jadalne. Istnieją rośliny, które wytwarzają atrakcyjne owoce zawierające szkodliwe substancje dla zdrowia człowieka. Dobrym przykładem są borówka czarna (nazywana także czarną jagodą) czy konwalia.
- Czy w pestkach owoców znajduje się trucizna?
Tak. Np. w pestkach jabłek, moreli czy brzoskwiń można znaleźć śladowe ilości cyjanku. To substancja trująca, która może negatywnie wpłynąć na zdrowie.
- Czy kiwi można zjeść ze skórką?
Tak skórka kiwi jest jadalna. Ludzie ją obierają ze względu na włoski, które mogą dawać nieprzyjemne doznania. Skórka zawiera wiele witamin i minerałów, które mają pozytywny wpływ na zdrowie.
- Czy można łączyć leki z owocami?
Niektórych lekarstw nie można przyjmować wraz z owocami, np. z grejpfrutem. Zawiera on substancje chemiczne, które wchodzą w niepożądaną reakcję i mogą zmienić sposób metabolizowania preparatów leczniczych.
- Ile pestek znajduje się na skórce truskawki?
Na skórce jednej truskawki znajduje się ok. 200 nasion. Można je zebrać, a następnie wysiać, aby uzyskać nowe rośliny. Jednak szybszym sposobem rozmnażania tych bylin jest pobieranie nowych sadzonek z odrostów.
- Jakie rośliny są niebezpieczne dla psów?
Psy mogą umrzeć po spożyciu rodzynek, winogron czy awokado. Źle wpływają na ich zdrowie także pestki jabłek, arbuzów, śliwek, melonów, moreli, czereśni czy brzoskwini. Po ich zjedzeniu u zwierzęcia może wystąpić, np. niewydolność nerek.
