To miały być małpy. Znaleźli jednak dowody łączące je z ludźmi

Chodzi o kość skokową, znajdującą się w stopie jako jedna z kości stępu, a także o kość piętową znajdującą się w tyle stopy. Okazuje się, że te niewielkie kości mogą być kluczowe dla znalezienia różnic między przodkami ludzi i małp, jako że są istotne w poruszaniu się dawnych mieszkańców Ziemi.

Ardipiteki to istoty znane nam od 1992 r., gdy wydobyto kości pierwszego osobnika w depresji Afar w północnej Etiopii. Ten afrykański kraj jest niezwykle ważny w badaniach nad przodkami zarówno człowieka, jak i małp człekokształtnych. Tu przecież znaleziono australopiteki, w tym samicę imieniem Lucy nazwaną tak na cześć przeboju The Beatles, który namolnie towarzyszył badaczom podczas wykopalisk w dolinie rzeki Auasz w 1974 r. I właśnie odkryte kilkanaście lat późnie ardipiteki postrzegano jako wczesną formę australopiteków, może ich przodków żyjących ponad 4 mln lat temu.

W 1994 r. udało się odkryć bardzo kompletny szkielet samicy ardipiteka ważącej około 50 kg. Znajdował się na pustyni Afar, w miejscu nazwanym Aramis. Był to naczelny o dość małej pojemności mózgu, zbliżonej raczej do małp. Znaleziono obszerne kawałki czaszki i zębów, a także miednicę, dłonie i stopy, które okazują się teraz kluczowe. Samicę nazwano Ardi. Szacowano, że żyła 4,3 do 4,5 mln lat, ale wielu paleontologów zakwestionowało te liczby i uważa, że ardipitek był znacznie młodszy. Albo nieznacznie poprzedzał australopiteki z Etiopii, albo wręcz żył równolegle z nimi, zatem nie jest takie jasne, czy to ich przodek.

Mało tego, wstępna analiza kończyn Ardi wskazywała na to, że ten naczelny mógł poruszać się w postawie czworonożnej albo także dwunożnej. W tym sensie bardziej przypominał małpy człekokształtne takie jak szympansy czy goryle, a nie człowieka. Ardipitek chodził inaczej niż późniejsze człowiekowate i nie mógł biegać zbyt długo ani pokonywać rozległych dystansów. Zarazem zęby sugerowały wszystkożerność i różniły się od zębów małp człekokształtnych. One też zbliżały tę istotę do ludzi.

Poza Ardipithecus ramidus udało się jednak w Etiopii znaleźć szczątki także innych hominidów, prawdopodobnie innych gatunków ardipiteków. To chociażby Ardipithecus kadabba opisany w 2001 r. na podstawie nowych zębów znalezionych w Etiopii. On szacowany jest jako starszy, może żyjący ponad 5 mln lat temu, może nawet 5,8 mln.

A to już rodzi interesujące pytanie, czy ardipiteki należy łączyć raczej z przodkami ludzi, czy raczej z przodkami późniejszych małp człekokształtnych takich jak szympansy. A może to stworzenie stanowi jakiś pomost między jednymi i drugimi.

Nowe badania nad kośćmi Ardi opublikowane w "Communications Biology" mówią, że kość skokowa i kość piętowa tego ardipiteka są podobne do kości szympansów i goryli, przystowanych do wspinaczki na drzewa i lądowego czworonożnego chodu stopochodnego. Udało się też znaleźć w budowie tych szczątków mechanizm odpychania stopy u Ardipithecus ramidus - to głęboki rowek w kości dla ścięgna mięśnia zginacza palucha. Te ustalenia są sprzeczne z niedawno zaproponowanymi modelami pochodzenia człowieka, które zakładają, że ostatni wspólny przodek ludzi i szympansów był małpą nadrzewną. Widać bowiem wyraźnie, że stopy Ardi mają wyraźne cechy przystosowujące jej kończyny do jednego i drugiego stylu życia, a zatem i naziemnego, i nadrzewnego. Ardipiteki wspinały się na drzewa albo skały, ale miały też cechy pozwalające na kroczenie po ziemi. "Jednym z zaskakujących odkryć był fakt, że Ardi chodziła w pozycji wyprostowanej, zachowując jednocześnie wiele cech małpich, w tym chwytną stopę" - wyjaśnia Thomas Prang z Uniwersytetu Waszyngtona w St. Louis w USA. Trochę to przypominało sposób, w jaki poruszały się czepiaki - małpy Ameryki potrafiące doraźnie chodzić na tylnych dwóch kończynach. Wiele wskazuje na to, że takie zachowanie czepiaków i ardipiteków to konwergencja.

To jest zupełnie nowe spojrzenie, bowiem wyklucza jakoby ludzie wyewoluowali wprost z małp człekokształtnych takich jak przodkowie szympansów i goryli. Ewolucja musiała biec inną ścieżką. "Szympans i goryl nie są etapami powstawania człowieka oraz jego bezpośrednimi przodkami" - jednoznacznie mówi Thomas Prang. Raczej ludzie i szympansy ewoluowały od wspólnego przodka, który poruszał się na drzewach jak małpy człekokształtne, ale podjął pierwsze kroki w kierunku dwunożności. To był klucz do powstania u małp człekokształtnych czegoś, co naukowcy nazywają "linią ludzką".