Poddali się, nie będą dłużej szukać. Zostały uznane za wymarłe

Wśród tych uznanych oficjalnie za wymarłe zwierząt jest chociażby zębiełek bożonarodzeniowy, o którym pisaliśmy w Zielonej Interii. Przypomnijmy, że to niewielkie zwierzę spokrewnione z naszymi polskimi zębiełkami i ryjówkami ostatni raz widziano w 1985 r. i wielu zoologów obawiało się od lat, że pozostanie tylko na nielicznych zdjęciach i znaczkach pocztowych. Bo Wyspa Bożego Narodzenia, na której żyło to zwierzę, ma je na swoich znaczkach. Stąd wzięła się nazwa ssaka - od tej wyspy, którą w 1643 r. holenderski żeglarz William Mynors odkrył na południe od Jawy akurat w dzień Bożego Narodzenia, nadając jej okolicznościową nazwę.

Zresztą nawet odnalezienie dwóch zębiełków bożonarodzeniowych w 1985 r. było cudem i rodzajem "efektu Łazarza", jak określa się w nauce pojawienie się nagle zwierzęcia czy rośliny uznanych za wymarłe albo prawdopodobnie wymarłe. Tak określa się w przyrodzie zjawisko, gdy okazuje się, że gatunek uważany za wymarły jednak żyje. I tak było w wypadku tego niedużego zwierzątka, którego nie widziano od chwili, gdy Wyspa Bożego Narodzenia znalazła się w australijskich rękach. A zatem od 1958 r.

Dawne szczury mieszkające na tej wyspie, czyli szczur ospały i szczur płaczliwy, zniknęły. Były odpowiedzialne za kontrolowanie liczebności miejscowych krabów, które wylegają masowo na brzegi wyspy i z których Wyspa Bożego Narodzenia słynie na cały świat. Nadmiar krabów sprawia, że znikał zębiełek, dodatkowo dobijany przez inwazyjne szczury wędrowne przywleczone tu z Europy.

Akurat w Boże Narodzenie w 2023 r. pisaliśmy w Zielonej Interii, że zębiełka nie ma od lat, ale może jednak jego los nie jest przesądzony. Owszem, przegrał rywalizację głównie z zawleczonymi na wyspę szczurami z zawijających tu statków i okrętów, ale kto wie, może życie znajdzie jakiś sposób, by przetrwał. Teraz jednak Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody poddała się i podczas kongresu w Emiratach Arabskich tego zębiełka uznano za gatunek oficjalnie wymarły.

Nie tylko zresztą jego, bo za takowe uznano także trzy gatunki australijskich jamrajów Perameles myosuros, Perameles papillon i Perameles notina, jak również morskiego ślimaka Conus lugubris czy wreszcie kulika cienkodziobego.

Kongres IUCN postanowił też zmienić status wielu wciąż żyjących gatunków zwierząt, ale bardzo zagrożonych. To chociażby sporo gatunków arktycznych ssaków, w tym fok. Cofający się lód morski pokazuje, jak bardzo zagrożone są foki arktyczne, co utrudnia im rozmnażanie, odpoczynek i zdobywanie pożywienia. Ich trudna sytuacja dobitnie przypomina, że zmiana klimatu nie jest odległym problemem - postępuje od dziesięcioleci i ma wpływ tu i teraz - informują naukowcy.

"Ochrona fok arktycznych wykracza poza te gatunki; chodzi o zachowanie delikatnej równowagi Arktyki, która jest niezbędna dla nas wszystkich" - czytamy. To słowa wypowiedziane przez dr Kit Kovacs, współprzewodniczącą Grupy Specjalistycznej ds. Płetwonogich Komisji ds. Przetrwania Gatunków IUCN i kierowniczkę programu Svalbard w Norweskim Instytucie Polarnym.

Zmiana klimatu doprowadziła do tego, że IUCN zmienił status kilku gatunków płetwonogich. Np. w wypadku kapturnika morskiego to teraz EN, czyli zagrożony zamiast VU, czyli narażony. Różnica subtelna w wymowie, ale kluczowa w praktyce. Przypomnijmy, że czerwona księga IUCN obejmuje siedem głównych kategorii. Oto one:

1. LC (least concern) - gatunek mniejszej troski, czyli gatunki często pospolite
2. NT (near threatened) - gatunek bliski zagrożenia.
3. VU (vulnerable) - gatunek narażony, czyli taki, który może wymrzeć stosunkowo niedługo.
4. EN (endangered) - gatunek zagrożony, czyli z wysokim ryzykiem wymarcia w niedalekiej przyszłości.
5. CR (critically endangered) - gatunek krytycznie zagrożony, czego chyba nie trzeba tłumaczyć.
6. EW (extinct in the wild) - gatunek wymarły na wolności, ale istniejący jeszcze w hodowli zamkniętej.
7. EX (extinct) - gatunek wymarły.

Poza kapturnikiem morskim zmienił się chociażby status fokowąsa brodatego, czyli jednej z najliczniejszych niegdyś fok. Teraz nie jest już LC, czyli najmniejszej troski, ale NT, czyli bliska zagrożenia.

Podobnie rzecz się ma z lodofoką grenlandzką, od której Arktyka się niegdyś roiła i na którą polowano masowo. Ona także jest NT, co pokazuje że coś złego dzieje się z ssakami okolic bieguna północnego.

Nowa aktualizacja czerwonej listy IUCN zajęła się kompleksowo ptakami i stanowi ósmą ocenę wszystkich gatunków ptaków na świecie, prowadzoną przez BirdLife International. Zagrożonych wymarciem jest dzisiaj 1256 z 11 185 ocenionych gatunków. Ogółem populacje 61 proc. gatunków ptaków maleją - jeszcze dekadę temu było to 41 proc.

Najwięcej zagrożeń dotyczy awifauny Madagaskaru, Afryki Zachodniej i Ameryki Środkowej, dla których utrata lasów tropikalnych stanowi ogromne i rosnące zagrożenie. Na Madagaskarze 14 endemicznych gatunków ptaków leśnych zostało przeniesionych na listę gatunków bliskich zagrożenia, a trzy na listę gatunków narażonych. Dotyczy to m.in. brodawnika żółtobrzuchego. 

W Afryce Zachodniej pięć gatunków jest obecnie uznanych za bliskie zagrożenia, w tym dzioborożec modrokoralowy - przepiękny ptak żyjący niegdyś od Sierra Leone po Kongo i Angolę. W Ameryce Środkowej utrata lasów spowodowała, że fletniczek północny został uznany za bliski zagrożenia. To strzyżyk żyjący na terenach od Meksyku po Nikaraguę.

Są jednak także sukcesy i IUCN za takowy wskazała żółwia zielonego - szalenie niegdyś zagrożony gatunek morskiego gada, bliskiego wymarcia z powodu zanieczyszczeń mórz (zwłaszcza plastikiem) i niszczenia plaż, na których żółwie składały swe jaja. Status żółwia zielonego poprawił się z zagrożonego na najmniejszej troski dzięki dziesięcioleciom konsekwentnych działań na rzecz jego ochrony. Populacja żółwi zielonych wzrosła o około 28 proc. od lat siedemdziesiątych. "Odrodzenie się populacji żółwia zielonego przypomina nam, że ochrona przyrody przynosi efekty, gdy działamy z determinacją i jednością" - powiedziała dr Grethel Aguilar, Dyrektor Generalna IUCN .

Pierwsza czerwona księga ukazała się w 1963 r. Jeszcze 15 lat temu obejmowała 59 tys. gatunków, a dzisiaj jest ich przeszło 172 tys.