Ma na oczach "maskę" niczym złodziej. To polskie zwierzę widzieli nieliczni

Gryzonie kojarzą się nam z myszami, szczurami, nornicami, może ktoś dorzuci chomika, albo wpadnie na to, że wiewiórka albo świstak to także przedstawiciele tego najliczniejszego rzędu ssaków.

O pilchowatych mało kto myśli, niewielu je kojarzy, a jeszcze mniej osób widziało te zwierzęta, chyba że w zoo. To jeden z najbardziej spektakularnych przypadków zwierząt, które chociaż żyją w Polsce, najłatwiej je zobaczyć właśnie w ogrodzie zoologicznym. W naturze szanse są minimalne.

Po pierwsze dlatego, że koszatka jest zwierzęciem wybitnie nocnym. Za dnia pokazuje się wyjątkowo, za to po zmroku opuszcza swoją kryjówkę w dziupli w drzewie, aby zapolować na bezkręgowce, pozbierać owoce i orzeszki, ale również - jeśli się da - splądrować znalezione ptasie gniazda, bo i to czyni. Zresztą takie splądrowane albo opuszczone ptasie gniazdo może posłużyć gryzoniowi jako dom zamiast dziupli.

Zwierzę przemyka nocą cicho i sprawnie po gałęziach. Na dół, z drzew niemal nie schodzi, całe jej życie biegnie właśnie tam, na górze. Koszatka musi być szybka, zwinna i czujna, bowiem nocą wrogów jej nie brakuje. Gdzieś może czaić się kuna - największe zagrożenie - ale polują na nią także sowy. Działa zatem sprawnie i szybko, zwłaszcza że czas nagli.

Życie koszatki jest bowiem intensywne, a jej aktywność ogranicza się do niedużej części roku. Podobnie jak inne pilchowate to solidny śpioch. Przesypia sporo czasu, od października do kwietnia. Mniej niż popielica, ale i tak teraz właśnie, w październiku ostatnie koszatki szykują się do głębokiej hibernacji, w trakcie której czynności życiowe zostają spowolnione. Oddech i funkcje życiowe prawie zamierają, temperatura małego ciała gryzonia jest niewiele większa niż otoczenia. To niemal kontrolowana śmierć kliniczna.

To drugi zatem powód, dla którego koszatkę trudno spostrzec w lesie. Da się to zrobić jedynie latem i wiosną, poza tym okresem zwierzę śpi. Cała rodzina pilchowatych słynie z tego, że zapadają w głęboki sen zimowy, a rodzinę tę w Polsce tworzą: koszatka leśna, podobna do niej żołędnica europejska, popielica szara zwana pilchem i najmniejsza orzesznica leszczynowa.

Te nieuchwytne, nocne gryzonie kojarzą się z lasami strefy umiarkowanej albo nawet tajgą północnej Eurazji, co zresztą spowodowało wytworzenie u nich zdolności przetrwania chłodnej pory roku w postaci snu zimowego i zapasów gromadzonego w ciele tłuszczu, ale w gruncie rzeczy wiele gatunków pilchowatych mieszka w tropikach. Takie chociażby pędzlogony zamieszkują Afrykę, a spokrewniony z koszatką gryzoń zwany szczeciogonem reliktowym jest mieszkańcem Chin.

Trzecim powodem, dla którego nie tak łatwo spotkać w naturze koszatkę jest to, że występuje ona w Polsce na nielicznych już terenach. To chociażby obszary górskie w Karpatach i na południu Polsk.

W Stobrawskim Parku Krajobrazowym na Opolszczyźnie powstał nawet odrębny rezerwat "Koszatka". Gryzoń jest tam idealnym przykładem gatunku parasolowego - jej ochrona pociąga za sobą ochronę innych gatunków występujących w jej siedlisku.

Zwierzę spotykane jest też w puszczach północno-wschodniej Polski, np. Knyszyńskiej czy Białowieskiej albo Boreckiej na Pojezierzu Mazurskim. Wszędzie jest jednak rzadka i ściśle chroniona, a jej przetrwanie w Polsce zależy od bardzo wielu czynników, w tym od zachowania jej środowiska.