Dlatego tyle chorób pochodzi od nietoperzy. Mamy już jasność

Nietoperze są naturalnymi nosicielami wielu groźnych patogenów - od koronawirusów po wirusy gorączek krwotocznych. W przeciwieństwie do ludzi czy małp potrafią jednak przenosić te wirusy bez objawów choroby. Ich organizmy nauczyły się przez miliony lat żyć w równowadze z patogenami, które dla innych zwierząt byłyby śmiertelne.

"Zakażenia były największym czynnikiem napędzającym ewolucję" - mówi Jim Wellehan, patolog weterynaryjny z University of Florida, cytowany przez magazyn Popular Science. - "Ludzie szukają magicznego wyjaśnienia, dlaczego nietoperze są takie niezwykłe. A prawda jest prosta: od milionów lat są wystawione na działanie niezliczonych wirusów i wykształciły geny, które pozwalają im z nimi współistnieć."

Po gryzoniach to właśnie nietoperze są najliczniejszymi ssakami na Ziemi - stanowią aż jedną piątą wszystkich gatunków i obejmują ponad 1500 gatunków. Ta ogromna różnorodność genetyczna to ich największy atut. Wellehan tłumaczy, że różnorodność genów odpornościowych zwiększa szansę przetrwania populacji: nawet jeśli nowy wirus zabije część zwierząt, inne - posiadające odpowiedni zestaw genów - przeżyją i przekażą odporność potomstwu.

"Kiedy uczyłem się o Darwinie, sądziłem, że przetrwanie najsilniejszych oznacza bycie najmądrzejszym czy najszybszym" - mówi Wellehan. - "Okazało się, że to błędne założenie. Ewolucja wybiera przede wszystkim geny odpornościowe."

Wiele gatunków nietoperzy żyje w olbrzymich koloniach, często liczących setki tysięcy osobników. Taki tryb życia sprzyja szybkiej wymianie wirusów, ale też wzmacnia odporność całych populacji. Choroby przechodzą z osobnika na osobnika, ale wraz z nimi krążą geny odpornościowe. To swoista forma "naturalnej immunizacji", której nie dorównuje żaden inny gatunek ssaka.

Dodatkowo ich układ odpornościowy działa inaczej niż u ludzi: nie wywołuje gwałtownych reakcji zapalnych, które często prowadzą do powikłań. W efekcie nietoperze mogą być nosicielami wirusów takich jak Ebola, Nipah czy SARS-CoV-2, nie chorując przy tym same.

Lotność to kolejny element tej układanki. Nietoperze są jedynymi ssakami zdolnymi do aktywnego lotu, co pozwala im przemieszczać się na setki kilometrów i przekraczać granice ekosystemów, a nawet kontynentów. Dzięki temu mogą nieświadomie przenosić wirusy między populacjami zwierząt, a czasem - na człowieka.

Takie międzygatunkowe "skoki" nie są jednak wynikiem złej woli natury, tylko naszej ingerencji w siedliska nietoperzy. Wycinka lasów, górnictwo i rolnictwo przemysłowe prowadzą do tego, że ludzie i dzikie zwierzęta żyją coraz bliżej siebie. To nie nietoperze przynoszą choroby do miast - to miasta wkraczają w ich kolonie

"Przenoszenie patogenów na ludzi i ochrona przyrody to dwie strony tej samej monety" - podkreśla Wellehan. - "Kiedy populacje zwierząt są pod presją, a ich siedliska zanikają, zaburza się równowaga ekologiczna. Wtedy właśnie pojawiają się choroby odzwierzęce."

Ostatnie dekady pokazują to wyraźnie: epidemie wirusów takich jak Ebola, SARS czy COVID-19 często zaczynały się w miejscach, gdzie lasy ustępują farmom lub kopalniom, a nietoperze tracą swoje naturalne jaskinie i migrują bliżej ludzkich osiedli.

"Jeśli zaczniemy myśleć o sobie jako o czymś odrębnym od natury, to po prostu przestanie działać" - dodaje naukowiec.

Nietoperze żyją na Ziemi od ponad 50 milionów lat. Przetrwały globalne wymierania i epoki lodowcowe. Ich siłą nie jest agresja ani dominacja, lecz zdolność do adaptacji i odporności. Zamiast je demonizować, naukowcy proponują, by traktować je jako model odporności biologicznej, który może zainspirować nowe terapie przeciwwirusowe i przeciwzapalne.

"Nietoperze nie są źródłem problemu" - podsumowuje Wellehan. - "One tylko przypominają nam, że wciąż jesteśmy częścią tego samego ekosystemu."